Niedziela z obrazem.

Wigilia na Syberii, 1892

Jacek Malczewski (1854–1929)

Dar Eustachego Jaxy-Chronowskiego, 1916

Olej na płótnie

Wymiary: 81 x 126 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie

Na obrazie widzimy wieczór wigilijny Polaków na obczyźnie, w niewoli. To ośmiu mężczyzn, którzy zostali zgromadzeni wokół stołu okrytym białym obrusem, spod którego wystaje sianko. Z tyłu widać samowar, z którego paruje woda. Na każdej twarzy widoczne jest zmęczenie, smutek, zamyślenie. Daleko od rodziny, daleko od polskich ziem. Malarz uchwycił ów wyraz zadumy, tęsknoty i milczenia wśród zesłańców. Człowiek po prawej zasłania się talerzem, przymykając oczy, jakby w geście ucieczki od rzeczywistości. Obok niego siedzi mężczyzna którego twarz zasłaniają złożone dłonie. Na wprost niego siedzi mężczyzna, który jedynie pozornie wydaje się być pochłonięty zabawą z ogniem świecy. Zupełnie wyobcowany jest człowiek siedzący pod oknem. Mężczyzna na pierwszym planie po lewej, patrzy gdzieś w przestrzeń. O czym myślą? Wracają wspomnieniami do bliskich? O tym co utracili i czego być może już nie zobaczą?

Widać tu ludzką rozpacz, samotność, ból i cierpienie. Malczewski przywołuje bowiem na obrazie najbardziej rodzinne polskie święto. Brak tu jednak bliskości, istnieje wyczuwalna przez odbiorcę samotność i rozpacz. Stół jest skromny: talerze puste, pośrodku pajda czarnego chleba ...

W obrazie dominują brązy i szarości, podkreślające atmosferę. Zauważalne jest jednak zimne światło padające z okna i dla równowagi ciepłe bijące od świecy.

Wigilia na Syberii stała się inspiracją dla Jacka Kaczmarskiego (1957−2004), który w 1980 r. napisał on wiersz pod tym samym tytułem. Fragm.:

Zasyczał w zimnej ciszy samowar

Ukrop nalewam w szklanki

Przy wigilijnym stole bez słowa

Świętują polscy zesłańcy

Na ścianach mroźny osad wilgoci

Obrus podszyty słomą

Płomieniem ciemnym świeca się kopci

Słowem - wszystko jak w domu.

(…)

Nie będzie tylko gwiazdy na niebie

Grzybów w świątecznym barszczu

Jest nóż z żelaza przy czarnym chlebie

Cukier dzielony na kartce

Talerz podstawiam by nie uronić

Tego czym życie się słodzi

Inny w talerzu pustym twarz schronił.

(…)

Nie, nie jesteśmy biedni i smutni

Chustka przy twarzy to katar

Nie będzie klusek z makiem i kutii

Będzie chleb i herbata

Siedzę i sam się w sobie nie mieszczę

Patrząc na swoje życie

Jesteśmy razem - czegóż chcieć jeszcze

Jutro przyjdzie Zbawiciel.

(…)

Byleby świecy starczyło na noc

Długo się czeka na Niego

By jak co roku sobie nad ranem

Życzyć tego samego

Znów się urodzi, umrze w cierpieniu

Znowu dopali się świeca

Po ciemku wolność w Jego imieniu

Jeden drugiemu obieca...

Źródła:

http://www.imnk.pl/gallerybox.php?dir=SU482

https://www.groove.pl/jacek-kaczmarski/wigilia-na-syberii/piosenka/266903

Malarze polscy. Boże Narodzenie. Seria: Ludzie, czasy, dzieła, wyd. 2008

Wszystkim Czytelnikom, Znajomym i Przyjaciołom

życzę