Józef Hen, Błazen-wielki mąż. Opowieść o Tadeuszu Boyu-Żeleńskim.

 

Biografia Tadeusza Boya-Żeleńskiego to rzeczywiście opowieść o jego życiu, które jest wartka, absorbująca i napisana z polotem. Pełno tu cytatów, które co prawda wiadomo skąd w większości pochodzą, ale nie miały one potwierdzenia w podaniu jakichkolwiek przypisów. Brakuje też bibliografii czy indeksów. W tytule mamy „opowieść” i rzeczywiście jest tu charakterystyczny chronologiczny układ wydarzeń, luźna budowa z epizodami, motywami opisowymi, analizami psychologicznymi i refleksjami. Wszystkie te elementy tu można odnaleźć.

Autor rozpoczyna książkę od przedstawienia historii rodziców Boya-Żeleńskiego, pisarki Wandy z Grabowskich i kompozytora Władysława Żeleńskiego, narodzeniu dzieci (Stanisława, Tadeusza, Edwarda), wychowaniu, nauce, wczesnych zamiłowaniach i zainteresowaniach, pierwszej miłostce do aktorki. Szybko jednak w tej biografii autor zaczyna skupiać się na życiu kulturalnym, pasjach, znajomościach Żeleńskiego. Tadeusz był teatromanem, uwielbiał czytać, zachwycał się lataniem, telefonem, maszyną do pisania, radiem. Od początku miał wrażliwość poetycką, aczkolwiek po gimnazjum zaczął studiować medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Mimo, że zauważył swoją pomyłkę w wyborze, studia skończył. Od początku prowadził i lubił życie kawiarniane i towarzystwo. Zaczął pisać, a jego utwory ukazywały się w gazetach. Kazimierz Przerwa-Tetmajer, kuzyn Tadeusza, pisał że jak na 19 lat Tadeusz osiągnął zdumiewającą dojrzałość i w dodatku miał bajeczny talent. W 1901 otrzymał ostatecznie dyplom medyczny i rozpoczął pracę w Szpitalu św. Ludwika jako pediatra. Nadal jednak obracał się w środowisku krakowskiej bohemy. Przyjaźnił się ze Stanisławem Przybyszewskim, zafascynowany był też jego żoną Dagny Juel. W 1904 r. poślubił siedemnastoletnią Zofię Pareńską (1886–1956), pierwowzór literackiej postaci Zosi w dramacie „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego. Małżeństwo zostało zaaranżowane przez rodziców, a ze związku urodził się syn Stanisław. Młodzi wyjeżdżają do Paryża, aby Tadeusz mógł wywiązać się z pisania pracy habilitacyjnej, na którą otrzymał stypendium. W końcu jednak wycofał swoje podanie o habilitację, bowiem zainteresowany literaturą francuską zaczął tłumaczyć. Po powrocie do kraju nadal pisze i dodatkowo współtworzy Zielony Balonik. Nie boi się pisać wprost, na co naraża się na krytykę. Sam zostaje recenzentem sztuk teatralnych, na rzecz czego porzucił po I wojnie światowej pracę lekarza. Nie stronił od uciech towarzyskich ani miłostek (Jadwiga Mrozowska, Anna Belina - Niuśka, Irena Krzywicka). Żona jednak trwale stoi u jego boku, a on jej nigdy nie opuści. Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Lwowa. Zamieszkał u szwagra żony, prof. Jana Greka. Trzeba też napisać, że 19 listopada 1939, Boy z trzynastoma innymi pisarzami wyraził publicznie 'radość' z zajęcia Kresów Wschodnich przez ZSRR. W nocy z 3 na 4 lipca 1941 r., wraz z prof. Janem Grekiem i jego żoną Marią Pareńską-Grekową, Tadeusz zostaje aresztowany, a następnie rozstrzelany na stokach Wzgórz Wuleckich.

W książce odnaleźć można fragmenty felietonów, recenzji, opinii wystawionych Żeleńskiemu przez innych, który był nie tylko tłumaczem i krytykiem teatralnym, ale przede wszystkim pisarzem. Pozostawił książki z zakresu literatury. W pozycji prezentowane są prowadzone polemiki, utarczki, kampanie wymierzone przeciw  poglądom Tadeusza, które znacznie różniły się od tych tradycyjnych. Żeleński prowadził bowiem kampanie społeczne i literackie. Dziś Boya pamiętają i czytają głównie ludzie starsi, a to Boy przyswoił polskiej literaturze dzieła literatury francuskiej. Współcześnie jego hasła i poglądy są wykorzystywane przez ruchy o poglądach lewicowych.

 

 

Józef Hen, Błazen-wielki mąż. Opowieść o Tadeuszu Boyu-Żeleńskim, wydawnictwo MG, wydanie 2023, okładka twarda, stron 368.

Humphrey Carpenter, J. R. R. Tolkien. Biografia.

 

Mimo, że biografia po raz pierwszy została wydana w 1977 r., to ja po raz pierwszy ją przeczytałam. Nazywana jest „autoryzowaną biografią” J.R.R. Tolkiena (1892-1973), ponieważ autor uzyskał nieograniczony dostęp do wszystkich dokumentów Tolkiena i przeprowadził wywiady z jego przyjaciółmi i rodziną.

Biografia przedstawiła dokładną historię życia Tolkiena, z ukazaniem jego zalet i wad, cech charakterystycznych osobowości, przyzwyczajeń, zwykłych i niezwykłych zainteresowań. Autor prezentuje sylwetkę w taki sposób, który pozwala zrozumieć i docenić Tolkiena zarówno jako osobę, jak i autora. Pozornie zwyczajne życie jednego z oksfordzkich profesorów okazuje się być fascynujące, pełne inspiracji i kreatywności. Biograf pokazał na jakiej podstawie rodziła się wewnętrzna wyobraźnia Tolkiena. Połączone tu zostały dane historyczne, osobiste spostrzeżenia, cytaty z listów samego Tolkiena i jego przyjaciół oraz pozornie nieistotne szczegóły (jak dziecięca fascynacja walijskimi nazwami miejscowości, przyzwyczajenia do miejsc, pasja do poznawania języków, nawyki pisarskie, przejście na katolicyzm i głęboka wiara). Autor prezentuje zainteresowania Tolkiena językiem fińskim, etapy konstruowania zupełnie innego języka, budowanie światów elfów, opowieści i w końcu pracę nad książkami, które przyniosły mu największy rozgłos. Pokazane są również prawdopodobne przyczyny ciągłych wprowadzanych przez Tolkiena poprawek. W tym wszystkim poznajemy Tolkiena, który ma czas nie tylko na pracę na uczelni, spotkania w klubach dyskusyjnych, poranną Mszę Świętą, ale również zabawę i spacery z dziećmi, których ze związku z Edith na świat przyszła czwórka. W ten sposób stworzony został bogaty portret niepozornego człowieka.

Biografia napisana jest lekkim, przystępnym i wciągającym stylem. Czytelnik poznaje życie Tolkiena chronologicznie począwszy od historii jego rodziców, aż po jego śmierć we wrześniu 1973 r. Urodzony w styczniu 1892 r. w Republice Południowej Afryki, John Ronald Reuel Tolkien został zbyt wcześnie przez rodziców osierocony i wraz z bratem wychowywany przez przyjaciół matki. Studiował w Oxfordzie, służył podczas pierwszej wojny światowej, przeżył bitwę nad Sommą, w której stracił wielu najbliższych przyjaciół. Po wojnie powrócił do życia akademickiego, zdobył dobrą reputację jako uczony i nauczyciel akademicki i ostatecznie został profesorem języka angielskiego w Merton w Oksfordzie. Był także bliskim przyjacielem  C.S. Lewisa i innych pisarzy znanych jako Inklingowie. Carpenter jest zresztą autorem książki „Inklingowie. C.S.Lewis, J.R.R.Tolkien, Charles Williams i ich przyjaciele” (wydawnictwo Zysk i S-ka, wyd. 2000), którą obecnie bardzo trudno zdobyć w przyzwoitej cenie, wobec czego mam nadzieję, że zostanie ponownie wydana.

Książka poruszająca, napisana z polotem, biografia, ukazująca zrównoważony obraz człowieka pełnego pasji i nieoczywistych zainteresowań. To właściwie podstawowe źródło faktów i anegdot o życiu Tolkiena, który moim zdaniem był perfekcjonistą. Bardzo polecam.

 

 

Humphrey Carpenter, J. R. R. Tolkien. Biografia, wydawnictwo Zysk i S-ka, wydanie 2023, tytuł oryg.: J. R. R. Tolkien: A Biography (1977), przełożyła: Agnieszka Sylwanowicz „Evermind”, okładka twarda z obwolutą, stron 360.

Santiago Posteguillo, Rzym to Ja.

 

Rzym to Ja to pierwsza część sagi o Juliuszu Cesarze autorstwa Santiago Posteguillo. Cykl ma liczyć kilka tomów (premiera pierwszego była w 2022 r.). Czasowo pierwsza powieść dotyczy okresu, który obejmuje  źródłowo spore luki w historii życia Juliusza Cezara. Należy pamiętać, że to fikcja historyczna. Posteguillo po prostu zajął się tym, co udokumentowane, a na potrzeby książki odtworzył to, czego brakuje. Efektem tej symbiozy jest dobra i solidna powieść. Właściwie tylko maniaków historii interesuje wypunktowanie błędów merytorycznych w tej powieści, ale zostawmy to - laika nie będzie bowiem to interesowało. Warto jednak pamiętać, że niektóre wydarzenia historyczne nie pokrywają się dokładnie w latach, które opisuje autor. Jak to bywa w przypadku tego typu powieści, występują więc nieścisłości historyczne, na które autor zwraca zresztą uwagę w nocie.

 

Gajusz Juliusz Cezar (łac.: Gaius Iulius Caesar) (100 p.n.e./102 p.n.e - 44 p.n.e.) był rzymskim politykiem, wodzem, dyktatorem i pisarzem. Autor w pierwszej części skupia się więc na dzieciństwie i młodości Cezara, który był potomkiem starożytnej rodziny patrycjuszowskiej, wywodzącej swoje korzenie od Eneasza i bogini Wenus. Opisane zostały wydarzenia z życia Cezara począwszy od dzieciństwa, aż do momentu, w którym po raz pierwszy pojawia się jako przywódca ludu. W tle występują postacie bliskie Cezarowi: jego matka Aurelia; jego wuj i siedmiokrotny konsul Gajusz Mariusz, żona Cezara Kornelia, potężny Sulla, jeden z głównych przyjaciół Tytus Labienus i inni. Historia została napisana, nie ma więc niespodzianek. Owi bohaterowie są jednak jednowymiarowi: dobrzy i źli.

Prym w tej części wiedzie jednak proces przeciwko Gnejuszowi Korneliuszowi Dolabelli, senatorowi, doradcy przywódcy optymatów Lucjusza Korneliusza Sulli. W 77 r. przed Chrystusem wpływowy senator Dolabella został oskarżony o popełnienie licznych zbrodni podczas sprawowania konsulatu, a oskarżenie przeciwko niemu poprowadził mający wówczas 23 lata Juliusz Cezar. Młody mężczyzna jako jedyny ośmiela się występować w charakterze prokuratora przeciwko potężnemu, bogatemu i skorumpowanemu Dolabelli. Cezar przegrał proces, ale ów epizod pomógł mu zyskać rozgłos, zwłaszcza wśród wrogów. Sam Sulla, który już jako nastolatek ogłosił go wyjętym spod prawa, ostrzegał przed niebezpieczeństwem, jakie stanowi dla optymatów. Według źródeł rzymskich dyktator zdawał sobie sprawę, że młody Cezar może być jeszcze większym rywalem niż przywódca popularów Gajusz Mariusz, wielki antagonista Sulli. Warto nadmienić, że w różnych częściach trwającego procesu, w formie „wspomnień”, omówione zostały poprzednie lata dzieciństwa, dorastania i młodości Cezara. Innym przykładowo wielkim wydarzeniem z młodości Cezara, o którym jest mowa w powieści, jest oblężenie Mityleny na wyspie Lesbos podczas wojny z królem Pontu Mitrydatesem. Są więc w powieści także opisane bitwy. 

Doszukałam się informacji, że po pierwszej powieści, autor planuje wydanie jeszcze pięciu. Mają one za zadanie przeprowadzić czytelnika przez całe życie Cezara, aż do jego śmierci w idy marcowe roku 44 p.n.e. Książka jest dobra, ale momentami miałam wrażenie, że niektóre fragmenty są zbudowane na potrzeby jej sprzedaży. Utrzymany jest czas przeszły, wskazana datacja i miejsca akcji. Niektóre dialogi i rozwiązania scen mają charakter dydaktyczny i nieco infantylny. Wydaje się też, że tytuł został celowo skopiowany ze słów Ludwika XIV - L'État, c'est moi. Zwrot ten symbolizuje absolutyzm monarchiczny. Doceniam jednak, że do powieści dodane zostały: spis postaci, mapki bitew, słownik łacińskich słów oraz drzewo genealogiczne. Powieść jest absorbująca i dobra, ale nie nazwałabym ją wybitną.

 

 

Santiago Posteguillo, Rzym to Ja, wydawnictwo Otwarte, HI:STORY, wydanie 2023, tytuł oryg.: Roma soy yo: La verdadera historia de Julio César (ang.: I Am Rome), tłumaczenie: Katarzyna Sosnowska, stron 656.

 

Santiago Posteguillo Gómez jest hiszpańskim filologiem, językoznawcą i pisarzem, urodzonym w Walencji w 1967 roku. Zasłynął z szeregu powieści osadzonych w starożytnym Rzymie, zwłaszcza trylogii Scypiona Afrykańskiego i trylogia Trajana.

ks. Piotr Śliżewski, Śmierć. Nowy początek

 

Nie będzie to długi tekst, bo pisanie i mówienie o śmierci, dotyka mnie osobiście. Nie potrafię otwierać się publicznie na ten temat. To jest we mnie, w sercu ciągle tkwi za jakimiś drzwiami, w tej złamanej połowie. Każdy przechodzi swój własny proces żałoby. Śmierć osoby bliskiej to trauma, która trwa i trwać będzie. To od nas jednak zależy, czy poddamy się rozpaczy czy ustalimy priorytety, będziemy potrafili docenić dany nam czas i uczynimy nasze życie dzięki zdobytemu doświadczeniu jeszcze wartościowszym, lepszym, głębszym. Piszę to z perspektywy upływu trzech lat. Myślę, że jako osobie wierzącej jest mi łatwiej. Wierzę w świętych obcowanie. Ks. Piotr Śliżewski (założyciel portali www.ewangelizuj.pl i www.gregorianka.pl ) ma rację, kiedy pisze, że pogodzenie się ze śmiercią przychodzi łatwiej dzięki modlitwie. 

 

To książka mądra, wartościowa, która analizuje doświadczenia ludzi związane ze śmiercią bliskiej osoby, przygotowaniami do pogrzebu, pogrzeb, kiedy można poczuć się jak w zwolnionym filmie. Porusza kwestię sądu, nieba, czyśćca i piekła. Pokazuje też jak pomagać duszom tu na ziemi poprzez praktykowanie modlitw i przede wszystkim jak pomóc sobie. Autor bardzo ładnie analizuje przywoływane psalmy i nawiązania do innych fragmentów Biblii. Książkę kończy zdanie: „Pamięć o śmierci uczy nas pokory”. 

 

 

ks. Piotr Śliżewski, Śmierć. Nowy początek, Wydawnictwo eSPe, wydanie 2023, s. 166.

Alan Rickman, Prawdziwie do szaleństwa. Dzienniki.

 

Alan Sidney Patrick Rickman (1946-2015) był angielskim aktorem filmowym, telewizyjnym i teatralnym, zdobywcą nagrody Emmy, Złotego Globu, nagrody BAFTA i Screen Actors Guild Award. Amerykańskiej publiczności filmowej. Najbardziej był znany z ról Severusa Snape’a w filmach o Harrym Potterze i Hansa Grubera w „Szklanej pułapce”. Dla mnie niezapomniana jego rola była w „Rozważnej i romantycznej” oraz jako szeryfa z Nottingham. Przedmowę napisała Emma Thompson.

Mówiąc szczerze trochę jestem rozczarowana książką. Mając na myśli ‘dzienniki’ spodziewałabym się raczej dłuższych wypowiedzi. Alan Rickman prowadził zapiski w sposób informacyjny i właściwie suchy. Spotkanie, obiad, podróż, kolacja, plan, film, plan i w tym wszystkim odnaleźć dopiero można jakieś drobne uwagi i uwiecznione dialogi. Książka ma więc swój specyficzny rytm i tempo, do którego czytający powinien po pewnym czasie się przyzwyczaić.  Brakuje tu swoistej spójności, a słowa to raczej przypadkowe myśli i wrażenia, zanotowane w celu zilustrowania pojedynczych chwil z życia jednego człowieka. To raczej migawki z życia człowieka inteligentnego, pełnego pasji, zaangażowanego w to, co robił, mającego swoje zdanie, oryginalne poczucie humoru, bystry umysł i specyficzne spojrzenie na świat. Oszczędność w słowach i surowość zapisków, powoduje zakodowanie podanych informacji dla czytającego. Nie jestem więc do końca pewna czy aktor życzył sobie publikacji dzienników po swojej śmierci. Jak wiadomo Alan Rickman skrywał się jedynie za ponurą i stoicką fasadą.  Miał bowiem głębokie i wrażliwe wnętrze.

Po dziennikach (1993-2015) znajduje się dodatek zawierający „wybór fragmentów” z okazjonalnych wcześniejszych dzienników Rickmana (1974-1982). Pisał aż do swojej śmierci w 2016 r. Zmarł na raka trzustki w wieku 69 lat. Właściwie nie napisał prawie nic o chorobie. Wpisy po prostu stawały się krótsze i jeszcze bardziej zwięzłe. 

W przypisach starano się tłumaczyć pewne kwestie i kto jest/był kim. Dzienniki Alana Rickmana poruszają, dają do myślenia i całkowicie absorbują, ale nie zadowolą każdego. 

 

Alan Rickman, Prawdziwie do szaleństwa. Dzienniki, Wydawnictwo Poznańskie, wydanie 2023, tytuł oryg.: Madly, Deeply: The Diaries of Alan Rickman, tłumaczenie: Maria Jaszczurowska, stron 480.