Tomasz Burek, Niewybaczalne sentymenty.

Wydawnictwo ISKRY

ISBN: 978-83-244-0160-4

oprawa twarda z obwolutą

Data wydania: 2011-05

Numer wydania: I

stron 340

Ostatnio czytam książki, na które składają się eseje. Nie inaczej było i tym razem. Za sprawą Tomasza Burka poznałam szkice krytyczne poświęcone utworom literackim poczynając od końca XIX wieku po wiek XX. Szkice w Niewybaczalnych sentymentach zostały podzielone na kilka części, których Autor określa mianem segmentów. Owe luźne zestawienie stanowi pewnego rodzaju zasadę kompozycyjną całej książki. Cześć pierwsza książki mówi o strachu, jako o czwartej potędze rozbiorowej w Polsce i jego literackich ekspresjach i próbach likwidacyjnych. Część druga dotyczy alternatywy, wobec jakich określał się nowoczesny umysł, krańce, których dotykał, rozdarcia, które nim wstrząsnęły, dramatyczne napięcia czy to między „otwartością” a „zamykaniem się”. Na transcendencję – w płaszczyźnie uniwersalnej, czy to między pokusą wielopostaciowej nieważkości bytu a „ciężarem historycznego zagadnienia Polski” – w płaszczyźnie naszego narodowego tu i teraz. Część trzecia zajmuje się położeniem młodości w odczarowanym świecie., ograbianiem jej z sensów i sekretów.  Część końcowa zdaniem Autora wyobraża pospolite ruszenie wartości, mobilizację „pamięci ran” i najskromniejszych nawet redut pamięci w bitwie z neonihilizmem jako kulturową modą naszych dni. Modą okropną. (s.7-8)

Preludium książki to okres 1863 (powstanie styczniowe) – 1905 (sprawa polska w rewolucji październikowej) i ocena dorobku literackiego Żeromskiego. Nawiązuje też tutaj do Orzeszkowej czy Prusa. Dokonuje analiz wierszy Lechonia i Wierzyńskiego. W kolejnej części próbuje wgłębić się w twórczość Miłosza poprzez analizę kwestii historycznej i problematyki losu, przeznaczenia i skazania. Bierze przy tym pod uwagę prozę, wiersze i eseistykę tego Autora. Wraca do twórczości Gustaw Herlinga – Grudzińskiego i Stefana Żółkiewskiego. Bierze pod lupę poezję i eseje Zbigniewa Herberta oraz pisze o nieczystych formach Różewicza, jako poety i jako dramaturga. W dziale Młodzi ludzie w mrocznych czasach odnajdziemy szkic poświęcone między innymi Kazimierzowi Kummerowi, który zmarł na kilka miesięcy przed opublikowaniem swojej pierwszej powieści Klatka. Mowa jest o wczesnym dorobku pisarskim Janusza Krasińskiego, twórczości Stanisława Czycza, Dawida Bieńkowskiego, Antoniego Libery czy też utworów wykraczających poza ramy literatury autorstwa Bronisława Wildsteina. Dalej poznajemy Rolanda Philippe Noggarę, analizę Chłopów Reymonta, Nocy i Dni Dąbrowskiej, Dżumę Camusa, Inny świat Herlinga – Grudzińskiego, Sprzysiężenie Stefana Kisielewskiego, Kwaterę Bożych Pomyleńców Władysława Zambrzyckiego, Wroniec Jacka Dukaja, Farbiarkę Anny Piwkowskiej. Jest również esej poświęcony książkom kształtującym polską krytykę literatury.  Ostatni esej poświecony jest Stanisławowi Młodożeńcowi.

Eseje nie mają, więc jednolitej struktury, ani nie nawiązują do tego samego nurtu filozofii i literatury. Mamy tu różnorodność i szeroką rozmaitość wspomnianych utworów. Dwukrotnie wkracza w świat filmu. Dokonuje porównań przeniesienia literatury na ekran przez Antczaka w Nocach i Dniach oraz Wajdę w Ziemi Obiecanej.

Bardzo przyjemna lektura, mimo że niepozbawiona niekiedy naukowych pojęć. Można tu odnaleźć wiele znanych i mniej znanych tytułów książek i autorów i liczne fragmenty poezji czy prozy. Książka opatrzona jest przypisami oraz notą bibliograficzną. To jedna z tych pozycji, do której się często wraca niekoniecznie w celu przeczytania całości. Bardzo wartościowa lektura o książkach.

 ***

Tomasz Burek urodził się w Warszawie w 1938 roku. Dorastał w Sandomierzu. Studia odbył na wydziale dziennikarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Debiutował w 1957 roku we „Współczesności” – piśmie młodych, umiarkowanie nieobliczalnym. Jako krytyk literacki współpracował z szeregiem czasopism, najdłużej i najefektywniej z „Twórczością”. Rezultaty przygód myśli wędrującej wśród arcydzieł i nie tylko... ujawniał w kolejnych tomach szkiców krytycznych. Ich tytuły: Zamiast powieści (1971), Dalej aktualne (1973), Żadnych marzeń (1987, 1989), Dzieło niczyje (2001), Dziennik kwarantanny (2001).