Anna Gabryś, Salony krakowskie.

Salony krakowskie Anny Gabryś (ur. 1975) to książka, która z pewnością przeniesie czytelnika w przeszłość. Autorka skupia się, bowiem na towarzyskim życiu, jakie toczyło się w Krakowie w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. Motywem przewodnim są tu spotkania salonowe elit, organizowane w przyjaznej atmosferze, powstałe z potrzeby wymiany wiedzy i wyższej kultury. Zbierali się tak zamożni ludzie, miłośnicy sztuki, kolekcjonerzy, pisarze, malarze, muzycy. Bywalcami salonów byli także literaci, publicyści, profesorowie. Początkowo spotkania obejmowały tylko tych, którzy wywodzili się z warstwy arystokratycznej. Potem zaczęto wprowadzać ludzi niżej sytuowanych, ale wybijających się czymś intelektualistów. Literat i publicysta Witold Zechenter został wprowadzony na salony przez profesora Leona Chwistka. Nie każdy jednak łatwo przełamywał bariery społeczne. Helena Modrzejewska w początkach związku i małżeństwa z Karolem Chłapowskim wielokrotnie narażona była na upokorzenia. Na początku jednak bywalcy salonowi skupiali się wokół osobnych kręgów: arystokracji i ziemiaństwa, mieszczaństwa i skromnie sytuowanej inteligencji. Okres II wojny światowej zmienił całkowicie oblicze spotkań salonowych, które przybrały zupełnie odmienną formę.

Książka podzielona jest na rozdziały – dni tygodnia. Według nich autorka przedstawia życie towarzyskie Krakowa. Ładnie to w fotograficznym skrócie opowiedziała krakowianka, autorka bloga TO PRZECZYTAŁAM.  Na pewno łatwo było jej czytać o miejscach bardzo dobrze znanych. Z perspektywy osoby, która w Krakowie nie była lata i nie zna właściwie zupełnie tego miasta (wiedza z książek to nie własne doświadczenie), wydaje się to nieco trudniejszym zadaniem. Na okładkach wewnętrznych książki zamieszczono jednak mapki z zaznaczeniem najważniejszych salonów krakowskich, do których należały między innymi: salon księżnej Marceliny Czartoryskiej, salon Estreicherów, salon Potockich pod Baranami, dom Pawła Popiela, salon Rydlów, Kossakówka, dom Żeleńskich. Anna Gabryś podkreśla, że tworzenie salonu było wyłączną domeną pań. Rola kobiet i wzorzec damy salonowej ulęgał oczywiście zmianie na przestrzeni kolejnych lat. 

Otrucie królowej Bony, według malowidła Jana Matejki, żywy obraz odegrany w Krakowie, fot. W.Rzewuski, ok. 1868 // s. 114.

Autorka książki skrzętnie porządkuje informacje na temat konwenansów, etykiety, wprowadzanie panien do towarzystwa, balach i ich rodzajach, muzyce, tańcach, balowych kostiumach, salonowym patriotyzmie, zawieranych, acz zaplanowanych przez rodzinę małżeństwach i rozwodach. Zaznacza, że to samo towarzystwo spotykało się Pod Jagnięciem u Potockich, u Zdzisławów Tarnowskich na Sławkowskiej, u Ludwików Morstinów na Stolarskiej, u Edwardów Raczyńskich na Szpitalnej, u Pawłów Popielów na św. Jana, u Szembeków z Poręby na Kanonicznej, u Karolów Lanckorońskich w pałacyku Mańkowskich na Zygmunta Augusta[1].

 

Marcelina Czartoryska, medalion p.Dubuff //s. 59.

Anna Gabryś wiele miejsca poświęca księżnej Marcelinie Czartoryskiej, uczennicy Chopina, która rozbudziła życie towarzyskie miasta. W odrestaurowanym pałacu przy ulicy Sławkowskiej co środę odbywały się salonowe spotkania połączone z koncertami. Można było spotkać między innymi Jana Matejkę, Stanisława Tarnowskiego, Jerzego Szembeka, profesora Antoniego Rosnera. Do muzycznych salonów Krakowa należały również domy Żeleńskich, Stojowskich, rodziny Zollów, Cieszkowskich, profesorstwa Majerów[2]. Ważnym miejscem w Krakowie był również salon Popielów, który łączył w sobie zwyczaje krakowskie z warszawskimi. W ich domu odbywały się czwartkowe spotkania konserwatystów. W piątki grono wywodzące się z krakowskiego mieszczaństwa spotykało się u Rydlów. Bywał tu między innymi Stanisław Wyspiański. W tym kręgu spotykano się także u Estreicherów, Bobrzyńskich, Zakrzewskich, Janczewskich[3]. Gości przyjmował również Stanisław Smolka, a okresie dwudziestolecia międzywojennego sławą cieszył się „literacki” salon Józefa Mehoffera. 

Na salonach słuchano muzyki, dyskutowano, rozmawiano na temat małżeństw, młodzi mieli możliwość poznania się i modny był także spirytyzm. W czasie postu pewnym rodzajem rozrywki były teatry salonowe. Przedstawienia salonowe cieszyły się wielkim zainteresowaniem, podobnie jak tak zwane żywe obrazy. Z czasem coraz większa rolę zaczęły odgrywać krakowskie kawiarnie, w których spotykali się reprezentanci różnych środowisk. Anna Gabryś przedstawia działalność najważniejszych z nich. 

Autorka krótko też charakteryzuje funkcje salonu jako kolejnego pokoju w domu. Zwraca uwagę na wystrój wnętrz: obicie ścian, rodzaje mebli i ich jakość, wyposażenie, obrazy i pamiątki patriotyczne zawieszane na ścianach.  Przypomina także czytelnikowi o roli pałacu – muzeum. Ostatnie rozdziały poświęca zwyczajom celebrowanym w niedzielne przedpołudnia i popołudnia. 

Książka zaopatrzona została w bazę ikonograficzną w postaci zdjęć i grafik. Czytelnika ucieszy również podanie szerokiego spectrum lektur dotyczących tematu. Przeszkadzać mogą jedynie przypisy zamieszczone na końcu książki, a nie na każdej stronie. Dodam jeszcze, że książkę czytałam z wielką przyjemnością, ale to krąg moich zainteresowań, więc nie mogło być inaczej.

---

[1] A. Gabryś, Salony krakowskie, Kraków 2006, s. 51.

[2] Tamże, s. 68.

[3] Tamże, s. 107.

 



Anna Gabryś, Salony krakowskie, Wydawnictwo Literackie, wydanie 2006, oprawa twarda, stron 286.