Czarny hrabia Toma Reiss’a to bardzo dobrze skonstruowana biografia
Alexandre’a Dumasa urodzonego w 1762 roku we francuskiej kolonii Saint – Domingue
położonej na zachodnim krańcu Hispanioli (dzisiejsze granice Haiti), ojca
znanego właściwie wszystkim Alexandre’a Dumasa, późniejszego autora Hrabiego Monte Christo i Trzech muszkieterów. Kto zdecyduje się sięgnąć
po książkę, czasu spędzonego na jej czytanie z pewnością nie będzie żałował.
Reiss nie dość, że opowiada w znakomity sposób o życiu tytułowego bohatera, to
jeszcze powiadamia czytelnika, jakie były drogi poszukiwań dokumentów z nim
związanych, kogo poznał i kto jeszcze fascynuje się dokonaniami ciemnoskórego generała.
Mimo to, do dziś nie został postawiony pomnik upamiętniający czyny Alexa Dumasa.
Jeden był niegdyś w Paryżu, ale zniszczony został przez nazistów i nieprzywrócony.
Między innymi zawitamy do współczesnego miasteczka Villers – Cotterêts,
w którym mieści się Musée Aleksandre Dumas i w którym urodził się słynny pisarz.
Ojcem bohatera biografii autorstwa
Toma Reiss’a był Aleksandre Antoine Davy de la Pailleterie, szlachcic, ale tak
jak pozostali członkowie jego rodziny również utracjusz zaciągający niebotyczne
długi. Wolał bawić się niż pracować, toteż nic w tym dziwnego, że pewnego dnia
pojawił się na plantacji swojego młodszego brata Charles’a, w koloni słynącej z
uprawy trzciny cukrowej Saint – Domingue. Po kolejnej kłótni między braćmi,
Antoine ucieka z plantacji, ukrywa się przed rodziną i światem i od tej pory
znany jest, jako Antoine de l’Isle. Thomas - Alexandre urodził się ze związku Antoine’a
z czarnoskórą niewolnicą Marie Cessette. Miał rodzeństwo, ale to tylko jego
ojciec wybrał, uznał za swojego syna (Antoine był markizem, toteż Alexandre
został hrabią) i kiedy udowodnił swoje pochodzenie, postanowił sprowadzić do
Francji (najpierw nie omieszkał go sprzedać, podobnie jak inne dzieci i jego
matkę, aby się tam dostać). Odtąd Aleksandre dzięki ciężkiej sakiewce i
akceptacji swojego pochodzenia, poznawał uroki arystokratycznego życia
bawidamka i salonowca. Mając egzotyczną urodę cieszył się powodzeniem u kobiet,
wyróżniała go ciemna skóra i w dodatku był wysokim, dobrze zbudowanym
przystojniakiem. W wolnym czasie między uciechami poznawał sztukę sprawnego posługiwania
się białą bronią. Nic jednak nie trwa wiecznie, bowiem gdy ojciec poślubił
swoja gospodynię, Alexandre zaciąga się do wojska 2 czerwca 1786 roku do Szóstego
Regimentu Dragonów Królowej. Dokumenty podpisuje, jako Alexandre „syn Antoine’a
i Cessette Dumasów”. Tak zaczyna się szybka kariera czarnoskórego hrabiego we
francuskim wojsku od szeregowego po generała. W między czasie szczęśliwie zakochuje
się i poślubia szlachciankę Marie – Louise, córkę właściciela hotelu w Villers –
Cotterêts,
z którą ma troje dzieci. Silny, zręczny, o władczej postawie, zyskiwał sławę
niespodziewanymi dokonaniami i brawurowymi popisami tak jak zdobycie Mont -
Cenis.
Życie Alexandre’a Dumasa nierozerwalnie związane jest z
wydarzeniami historycznymi we Francji. Tom Reiss wyjaśnia wydarzenia rewolucji francuskiej
i poszczególne wojny Francji z ościennymi państwami za czasów rewolucji i w
okresie panowania Napoleona, który - jak dowodzi autor - znał Alexa i był mu niechętnym.
Można nawet odnaleźć charakterystykę ówcześnie stosowanej broni we Francji. Podkreśla
jednocześnie drogę wojskową, postawę, jaką reprezentował i miejsce w tym wszystkim
Alexandre’a Dumasa. Autor zwraca również uwagę na to, że bohater jego biografii,
jako ciemnoskóry często spotykał się w życiu z poniżającym zachowaniem w
stosunku do niego. Wiele odmian rasizmu i dyskryminacji zaznaje Alex Dumas pod
koniec swego życia. Tom Reiss opisuje, jaki był stosunek Francuzów do
niewolnictwa, co przynosił handel niewolnikami (między innymi brat Antoine’a,
Charles trudnił się tym zajęciem w pewnym okresie), dlaczego Saint – Domingue była
tak dla nich ważna, co mieściło się w czarnym
kodeksie i dlaczego kolorowi byli inaczej traktowani na plantacjach, a inaczej
w samej Francji.
Świetnie w to wszystko wpisują się
porównania dokonane przez autora książki, dotyczące wydarzeń z życia Alexandre’a
Dumasa, a opisane później w pamiętnikach jego syna i ujęte w powieściach przez
niego napisanych. Przykładowo kreując postać d’Artagnana w Trzech muszkieterach, syn wykorzystuje doświadczenie ojca –
znieważenie młodego Thomasa – Alexandre’a w teatrze Nicoleta. W swoich
wspomnieniach pomija jednak aspekt rasy ojca i przemilcza fakt, że napadł na
niego kolonialny oficer. Wiele elementów z życia ciemnoskórego Alexa Dumasa
można odnaleźć w powieści Hrabia Monte Christo.
Reiss dokonuje również porównań zasłyszanych relacji przez syna Dumasa z
wersjami oficjalnymi widniejącymi w odnalezionych dokumentach.
Niewątpliwie Tom Reiss potrafi
zaciekawić czytelnika. W książce odnaleźć można liczne fragmenty źródeł, rozbudowane
przypisy, indeks nazwisk i mapy historyczne. Muszę przyznać, że biografię
Alexandre’a Dumasa czyta się z zapartym tchem. Bohaterowie z książki Toma
Reissa są, bowiem prawdziwi, krwiści, kochają, nienawidzą, zdradzają, są
patriotami, rewolucjonistami lub też wyuzdani do granic możliwości, zadłużeni
po uszy, dbają jedynie o własne interesy. Wydaje się, że postać Aleksandre’a
Dumasa w świadomości Francuzów jest ciągle niedoceniana i nadal nie dopuszcza się
zbyt często do głosu, to że sławny pisarz, osierocony przez ojca w wieku
czterech lat, był w jednej czwartej kolorowy.
Tom Reiss, Czarny hrabia, Wydawnictwo Literackie, luty 2014, oryginalny tytuł: The black count, przekład Marek Fedyszak, oprawa twarda, stron 344.
