Na kartach tej książki spotkać więc można teraźniejszość,
która łączy się z przeszłością. Motywem przewodnim są majątki i ziemianie oraz
ich losy po II wojnie światowej w zupełnie zmienionej rzeczywistości. Co nie
znaczy, że nie ma w tej książce mowy o jeszcze wcześniejszych latach. To
przecież niegdyś w dworach tętniło życie polityczne i kulturalne zarówno w
okresie zaborów, jak i po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. W
czasach II wojny światowej ziemianie angażowali się w działalność
niepodległościową. Pod koniec wojny zaczęła się niekorzystnie klarować sytuacja
polityczna dla Polski. W dodatku 6 września 1944 r.
dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) wywłaszczał ze skutkiem
natychmiastowym i bez odszkodowania wszystkich właścicieli majątków ziemskich o
powierzchni powyżej 50 ha (w województwach zachodnich powyżej 100 ha). Odebrano
im także zwierzęta, maszyny, narzędzia
oraz budynki i ich wyposażenie z dworem lub pałacem włącznie. Pamiętać też należy o
majątkach ziemskich, które zostały zabrane właścicielom za nową granicą
wschodnią. Reforma rolna stała się mitem założycielskim Polski Ludowej. Ziemię
mieli dostać chłopi, w rezultacie jednak większość hektarów przejęło państwo. Reforma podporządkowana była celom strategicznym komunistów. Po 1948 r. nowa
władza otwarcie głosiła już konieczność kolektywizacji rolnictwa.
Realizacja reformy rolnej wiązała się z represjami w stosunku do ziemiaństwa. Już w dekrecie była mowa o karze więzienia i karze śmierci. Nastąpiły liczne aresztowania, brutalne zastraszanie, wyrzucanie z majątków, ziemianom utrudniano znalezienie pracy, awans w pracy, zajmowanie wysokich stanowisk, a ich dzieciom studiowanie. Nastąpił upadek dworów i pałaców, a zebrane tam cenne zbiory sztuki zostały bezpowrotnie zniszczone lub rozkradzione.
Anna Mieszczanek pisze o powolnym „powracaniu ziemian”. Krótko
kreśli losy swoich bohaterów. Odkrywa jasne i ciemne strony ich życia. Zaznacza,
co przetrwało z majątku lub czego już nie ma, jaki majątek kupiła dana rodzina (jeśli było ją stać). Na kartach
tej książki mowa jest między innymi o Anieli Pająkównie, Karolinie
Lanckorońskiej, Annie Bilińskiej, Marii z Czetwertyńskich Tarnowskiej, Zofii z
Odrowąż i Janie Pieniążków, Helenie z Dzieduszyckich i Mieczysławie Gwalbercie
Pawlikowskich, Janinie i Janie Kasprowiczach, o rodzinach: Czartoryskich, Zamoyskich, Radziwiłłach.
Przeczytać można o Czombrowie, Medyce, majątku Radonie, Dębince, Konarzewie.
Opowieści płyną, a czas spędzony z książką mija szybko. Lektura przywracająca pamięć o historii i o ziemianach. Warto.
Anna Mieszczanek, Powracanie ziemian. Dziennik sieciowy, wydawnictwo Ridero, wydanie 2023, oprawa miękka, stron 202.
Za egzemplarz dziekuję Autorce.
