Jak czytać wizerunki świętych autorstwa Józefa Mareckiego i Lucyny Rotter to książka, która jest leksykonem atrybutów i symboli hagiograficznych. Pozycja została zaopatrzona w ponad czterysta grafik ilustrujących owe symbole oraz w indeks atrybutów i spis wybranej bibliografii, które można odnaleźć na końcu. Nie jest to pozycja, którą czyta się do poduszki i od początku do końca. Znajdziemy tu jednak niezbędne informacje pomocne w poszukiwaniu wiadomości o świętych, błogosławionych czy postaciach biblijnych, które wielokrotnie w przeszłości były przedstawiane w różnych formach sztuki. Spotkamy je zarówno w rzeźbie, płaskorzeźbie, grafice jak i malarstwie. Każdą z tych osób w danym przedstawieniu można rozpoznać za pomocą jej przypisywanych atrybutów, które nawiązują do życia, męczeństwa i powstałej legendy i bywają niezrozumiałe w odbiorze bez dostatecznych wiadomości. Nie oznacza to jednak, że jeden atrybut dotyczy jedynie jednej osoby i że jedna osoba nie ma przypisanych ich więcej. W rozpoznaniu tychże atrybutów i przedstawień świętych pomaga czytelnikowi powyższa pozycja. Leksykon przybliża symbole hagiograficzne, rozszyfrowuje ich znaczenie i nawiązanie do życia danej postaci.
Święty Antoni z Padwy przedstawiany z tonsurą, w
habicie franciszkańskim przepasanym sznurem z widocznymi trzema węzłami i w
sandałach na nogach. Jego atrybutami jak wskazuje leksykon są: chleb, chłopiec,
Dzieciątko Jezus, księga, lilia, osioł, płomieniste serce lub sam płomień, ryba[1].
Czytelnik dowie się z pozycji również, że Dzieciątko Jezus nawiązuje do
mistycznych przeżyć świętego Antoniego z Padwy; lilia to symbol czystości;
płomieniste serce – symbol gorliwości; księga – symbol nauki i wykładowcy
teologii.
 |
| Święty Antoni z Padwy z Dzieciątkiem, Bartolomé Esteban Murillo, ok. 1665 |
Święta Katarzyna Aleksandryjska przedstawiana jest w stroju
królewskim z takimi atrybutami jak: anioł lub anioły; Dziecię Jezus nakładające
na jej palec pierścień; filozofowie; koło tortur; korona w ręku lub
podtrzymywana przez anioła; krzyż; księga; lilia; miecz; palma męczeństwa;
piorun; tarcza z nazwami nauk; kwiat; postać Maksencjusza; lampa oliwna lub
naczynie na oliwę[2]. Jak donosi
leksykon Katarzyna nawróciła na chrześcijaństwo filozofów z dworu wielkorządcy
cesarskiego Galeriusza Maksymiliana. Ten ostatni jednak wtrącił ją do więzienia
i poddał torturom między innymi łamano ja kołem. Maksymilian kazał Katarzynę
ściąć mieczem. Według legendy, tam, gdzie spadła głowa świętej, wyrosły kwiaty.
Krzyż i lampa oliwna oznaczają trwanie przy wierze w Chrystusa, lampa jest też
symbolem roztropności, czujności i gotowości (przypowieść o pannach roztropnych
i głupich)[3].
 |
| Święta Katarzyna Aleksandryjska, Caravaggio, 1595-96 |
Z książki można również przyswoić sobie wiedzę na
temat mniej znanych postaci. Znikome wiadomości posiadałam o świętym Jaropełku,
który żył w XI wieku, jego atrybutami jest krzyż prawosławny, który przypomina
o jego gorliwej wierze i święty Piotr[4].
A zupełnie nic już nie wiedziałam o świętej Parascewie Młodszej żyjącej też w
XI wieku, która żyła samotnie na pustyni jordańskiej. Jej atrybutami są krzyż
symbolizujący życie pełne pokuty i umartwień, zwój, jako znak rozmyślania nad
Słowem Bożym i oczy na misie symbolizujące uzdrowienia ze ślepoty, jakie miały
miejsce przy grobie świętej[5].
Oczywiście nie omieszkałam odnaleźć również swoich imion i rodziny. Święta Beata
żyła na przełomie II i III wieku i pochodziła z Afryki, choć poniosła śmierć
męczeńską na terenie Hiszpanii lub we Francji. Uważana jest jednak często za
postać fikcyjną. Jej atrybutami są kajdany i palma męczeństwa[6].
Moje drugie imię nawiązuje do świętej Barbary, żyjącej na przełomie III i IV
wieku, która po złożeniu czystości została zamknięta i głodzona przez ojca w
wieży. Po wymierzeniu chłosty została ścięta w Nikomedii w 306 roku. Do jej atrybutów
w przedstawieniach należą między innymi: wieża; anioł z palmą męczeństwa; pawie
lub strusie pióra nawiązujące do chłosty; armata i kule armatnie, które wskazują
na to, że święta jest patronką ludwisarzy, artylerzystów i górników.
Więcej o atrybutach (skąd się wzięły, cóż to
takiego atrybuty ogólne i indywidualne, podział tematyczny atrybutów) czytelnik
przeczyta we wstępie do leksykonu, który został napisany przez Autorów. To
książka, która na pewno jest skarbnicą wiadomości o świętych, błogosławionych i
postaciach wiodących świątobliwe życie. Leksykon staje się pomocny dla badaczy symboliki
chrześcijańskiej, dla artystów, hagiografów oraz znawców duchowości
chrześcijańskiej, a także dla tych wszystkich, którzy pragną zidentyfikować
bezimiennych świętych spoglądających z obrazów.
Józef Marecki, Lucyna Rotter, Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych, wydawnictwo Universitas, wydanie drugie uzup. 2013, format B5, oprawa twarda z obwolutą, stron 906.
* w opinii zawarto przykładowe dzieła sztuki
