Obecność. Wspomnienia o Czesławie Miłoszu.

Nie tak dawno ukazała się księga wspomnieniowa poświęcona Czesławowi Miłoszowi. Mogłoby się wydawać jeszcze nie tak dawno, że po monumentalnej biografii autorstwa Andrzeja Franaszka nic już więcej nie można dodać o Miłoszu, o jego życiu i twórczości. Tyle, że tkwiłam w tym błędzie do tej pory. Obecność to, bowiem książka, która znakomicie wpisuje się w uzupełnienie wyżej wspomnianej biografii, a sama w sobie jest cenna i zgrabnie opracowana przez Annę Romaniuk. Autorka, aby jeszcze bardziej przybliżyć czytelnikom postać Czesława Miłosza oddala głos ponad siedemdziesięciu osobom, którzy go znali, byli jego przyjaciółmi bliższymi lub dalszymi, zetknęli się z jego twórczością, spotkali go gdzieś w Polsce, we Francji, w Ameryce. Znaleźli się wśród nich między innymi Wisława Szymborska, Jerzy Giedroyć, Jerzy Illg, Gustaw Herling - Grudziński, Adam Zagajewski,  ks. Adam Boniecki, Anna Dymna, Krzysztof Zanussi, Julia Hartwig, Katarzyna Herbert, Stefan Chwin, Ryszard Krynicki. Wspominają go wydawcy, sekretarki, reżyserzy, lekarze, tłumacze, pisarze i żony pisarzy, pielęgniarki, przyjaciele oraz rodzina: młodszy brat Andrzej Miłosz, syn Antoni Miłosz, bratowa Grażyna Strumiłło-Miłoszowa i wnuczka Erin Gilbert.

Przede wszystkim są to wspomnienia pozytywne, urastające czasami do rangi świętości obcowania z poetą i niepozbawione chełpliwości i chwalipięctwa z zawartej znajomości. Miłosz traktowany jest tu często jako ten, który stoi na piedestale. Mamy, więc do czynienia z peanami, zachwytami zwłaszcza w opinii badaczy literatury. Przyjaciele – artyści, opowiadają o Miłoszu z przymrużeniem oka i z dystansem. O tym jak Miłosz lubił biesiadować, pić i jakie były z jego udziałem zabawne anegdotki. Zupełnie w innym aspekcie należy również osadzić wspomnienia najbliższych posty, czyli rodziny i tych, którzy towarzyszyli mu w codziennych zmaganiach. To z nich wyłania się obraz Miłosza, jako normalnego zupełnie człowieka z poczuciem humoru, ale też niepozbawionego wad.

Wspomnienia wszystkich składają się na opowieść tych, którzy pamiętają lata dziecięce, młodość, dojrzałość i starość Czesława Miłosza. Czytelnik ma podróży nie tylko w czasie, ale i przestrzeni geograficznej: Szetejny, Wilno, Paryż, Kraków, Warszawa, Waszyngton, Berkeley. Jak pisze Anna Romaniuk we wstępie to książka o spotkaniach z Miłoszem.

Zawarte w tomie teksty zostały za zgodą Autorów przedrukowane z gazet lub zredagowane na podstawie nagranych rozmów przez Annę Romaniuk. Każdy tekst poprzedzony został krotką notka biograficzną o osobie, która wspomina Miłosza. Na końcu każdego z nich znajdują się obszerne przypisy objaśniające czytelnikowi osoby, o których jest mowa. Czyni to wspomnienia bardziej przejrzystymi i czytelnymi.

Tylu ilu ludzi, tyle wspomnień. Każdy zapamiętuje, co innego, bowiem dla każdego, co innego było ważny. Dlatego tez rzeczywiście można napisać, że Obecność jest książką wielogłosową, w której rysuje się wielokrotny – jak określił to Andrzej Franaszek - portret Czesława Miłosza.

Obecność. Wspomnienia o Czesławie Miłoszu, wybór, redakcja i opracowanie Anna Romaniuk, Dom Wydawniczy PWN, wydanie 2013, seria: Twarze, oprawa miękka ze skrzydełkami, stron 704.

Czesław Miłosz, Wiersze wszystkie.

Kończy się Rok Miłosza. Na sam koniec w niedługim poście chciałabym Wam zaproponować wiersze Noblisty, które zostały wydane przez wydawnictwo Znak w grubym tomiszczu. Wiersze wszystkie pozwalaj bliżej poznać Miłosza, prześledzić ewolucję jego twórczości na przestrzeni lat.

Dar[1]

Dzień taki szczęśliwy,
Mgła opadła wcześnie, pracowałem w ogrodzie.
Kolibry przystawały nad kwiatem kaprifolium.
Nie było na ziemi rzeczy, którą chciałbym mieć.
Nie znałem nikogo, komu warto byłoby zazdrościć.
Co przydarzyło się złego zapomniałem.
Nie wstydziłem się myśleć, że byłem, kim jestem.
Nie czułem w ciele żadnego bólu.
Prostując się, widziałem niebieskie morze i żagle.

Są to utwory, które znalazły się wcześniej w książkach lub były publikowane w czasopismach. To książka, w której zebrany został cały praktycznie dorobek poetycki Miłosza. Są to wiersze, które opowiadają o ludzkim losie, oddają gorzką prawdę, o tym co nas spotyka. To również opowieści o przemijaniu, czasie, ludziach, świadomości, tożsamości, religii, sztuce, poezji, życiu. Warto czytać poezję.

TAK MAŁO[2]

Tak mało powiedziałem.

Krótkie dni.

Krótkie dni.

Krótkie noce.

Krótkie lata.

Tak mało powiedziałem.

Nie zdążyłem.

Serce moje zmęczyło się

Zachwytem,

Rozpaczą,

Gorliwością,

Nadzieją.

Paszcza lewiatana

Zamyka się we mnie.

Nagi leżałem na brzegach

Bezludnych wysp.

Porwał mnie w otchłań ze sobą

Biały wieloryb świata.

I teraz nie wiem,

Co było prawdziwe.

---

[1]Cz. Miłosz, Wiersze wszystkie, Kraków 2011, s..630.

[2] Tamże, s. 627.

Czesław Miłosz, Wiersze wszystkie, wydawnictwo Znak, maj 2011, oprawa twarda, stron 1408.

Andrzej Franaszek, Miłosz. Biografia.

Nie bez przyczyny wybrałam dzisiejszy dzień na przybliżenie Wam książki o Czesławie Miłoszu autorstwa Andrzeja Franaszka. To dziś, bowiem, sto lat temu urodził się przyszły literacki noblista.

Andrzej Franaszek zbierał materiały do książki ponad dziesięć lat nie tylko w Polsce, ale również w miejscach, gdzie przebywał Czesław Miłosz nawet przez krótki czas. Autor opiera się, więc na faktach, nie na domysłach. Wielokrotnie cytuje wspomnienia ludzi, którzy pamiętali Miłosza, pisali o nim, byli jego najbliższymi współpracownikami, znajomymi, przyjaciółmi. To książka pełna cytatów, wierszy, zapisków samego wielkiego poety, stanowiąca niejako demaskatorskie studium życia i przyczyny powstawania poszczególnych utworów począwszy od poezji a zakończywszy na prozie. Z drugiej strony Franaszek nie wnika aż tak bardzo w życie prywatne poety. Owszem, pisze o jego pierwszych miłościach, następnych kobietach, używkach, nielojalności, ale nie ma w tym plotkarskiego tonu ani demoniczności. Nie szuka sensacji, nawet, gdy pisze o niejasnym związku Miłosza z Iwaszkiewiczem, miłości do Jadwigi Waszkiewicz, związku z Jeanne Hersch. Nie godni za skandalem i niczego nie demaskuje. O trudnych sprawach pisze w sposób taktowny i obiektywny. Nie ma tu też budowy jakiegoś kultu wielkiego poety wynoszącego go w grono świętych. Wskazuje jedynie, że Miłosz miał zarówno zalety jak i wady, tak jak każdy człowiek. W życiu, bowiem są chwile, kiedy każdy z nas poszukuje własnej drogi, opanowuje nas zwątpienie, rozczarowanie, stan depresyjny i melancholia. Tak również było w przypadku Miłosza. Autor nie analizuje życia bohatera, ani popełnionych błędów. Próbuje raczej zrozumieć. Nie ocenia wielkiego noblisty a raczej interpretuje jego kroki. Często odwołuje się do słów samego Miłosza, notatek, listów, nieopublikowanych wierszy, brulionowych zapisków. Franaszek pisze wiec zarówno o wewnętrznych rozterkach Miłosza jak i o jego lekturach, poglądach religijnych i krytycznych, roli, jaką odegrał Paryż.

Biografia Miłosza może przerażać grubością książki. Tekst jednak napisany jest w sposób płynny, lekki, potoczysty jak nie jedna powieść. Książka napisana jest w sposób niezwykle interesujący i czyta się ją znakomicie. Zaskoczyło mnie to zupełnie. Samego tekstu jest około 800 stron. Reszta kartek poświęconych jest przypisom do poszczególnych rozdziałów, wybranej bibliografii przedmiotowej, indeksowi osób. Są tu też fotografie. Warsztat Autora jak i wieloletnia praca nad książką w pełni zasługuje na uznanie. Ważna pozycja wśród biografii.

Ze wstępu do książki:

 Miłosz przeszedł intelektualnie przez wszystkie piekła i niektóre raje XX wieku. Cały nasz świat idei i wyobrażeń jest u niego zawarty. Bez Miłosza polska wiedza doświadczona osobiście, wiedza o wieku XX, byłaby tak zubożona, że nie wiem, czy mogłaby się utrzymać na rachitycznych nóżkach. (Maria Janion)

Życie Czesława Miłosza jest kroniką minionego stulecia, którego boleśnie doświadczył na własnej skórze. Od pól bitewnych pierwszej wojny światowej, widzianych oczami kilkuletniego chłopca, poprzez rosyjską rewolucję, odzyskanie przez Polskę niepodległości, społeczne i narodowościowe problemy II Rzeczypospolitej, czas spełnionej Apokalipsy i piekła, którym stały się ulice okupowanej Warszawy, Holokaust i walkę z sobą dwóch totalitaryzmów, doświadczenie emigranta w świecie podzielonym 'żelazną kurtyną', Amerykę lat 60. i 70., aż do upadku sowieckiego imperium i początku XXI wieku.
Wszystko to stało się jego udziałem, ale też zostało przemyślane i wyrażone - w wierszach, powieściach, esejach. Nieśmiały chłopczyk, który wstydził się w wileńskim sklepie powiedzieć, co chce kupić, przeszedł w ciągu dziewięćdziesięciu trzech lat długą drogę, spotykając na niej Einsteina i Eliota, Karla Jaspersa i Alberta Camusa, Josifa Brodskiego i Susan Sontag czy wreszcie Jana Pawła II...
(...)
Łączył w sobie wrażliwość, wyczulenie na ból, dostarczające mu udręk skrupulatne sumienie, skłonność do depresji i rozpaczy - z olbrzymią witalnością, dyscypliną, siłą fizyczną i duchową pozwalającą przetrwać nieszczęścia, których przytrafiło mu się o wiele więcej, niż miał zwyczaj opowiadać.
(...)
Stworzył dzieło przerastające rangą bodaj wszystko, co w minionym stuleciu wydała z siebie polska literatura. Przeżył wrogów, których nie brakowało i którym zwykle wspaniałomyślnie wybaczał. Osiągnął wszystko, zdawał się, jak powiedziano o nim w młodości, 'pieszczochem losu'. Sam oceniał to inaczej: Wiele było tych szczęśliwych ocaleń. Ale poza tym, gdyby ktoś znał moje życie bliżej, nie powiedziałby, że byłem dzieckiem szczęścia. W moim życiu było bardzo dużo tragedii.

Wydawnictwo ZNAK, oprawa twarda, Kraków 2011, stron 1104.

***

Andrzej Franaszek (ur. 1971) – polski literaturoznawca, krytyk literacki, redaktor działu kulturalnego w "Tygodniku Powszechnym". Absolwent polonistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Członek jury Nagrody Nike w 2005 r. Zajmuje się twórczością współczesnych poetów polskich, m. in.: Zbigniewa Herberta (Ciemne źródło, Londyn: "Puls", 1998, wznowienie 2008; antologia Poznawanie Herberta, 1998-2000) oraz Czesława Miłosza (Traktat moralny; Traktat poetycki, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1996; przedmowa w: Lekcja Literatury z Czesławem Miłoszem, Aleksandrem Fiutem i Andrzejem Franaszkiem; Miłosz. Biografia, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2011). Mieszka w Krakowie

2011 - Nagroda Krakowska Książka Miesiąca za "Miłosz. Biografia".

***

nawet Google dziś Miłoszowskie:)