Właściwie nie za wiele czytałam książek z
literatury węgierskiej i nic o niej nie wiem. Przede wszystkim to spowodowało,
że sięgnęłam po tom, na który złożył się wybór esejów Béli Hamvasa
(1897-1968), węgierskiego pisarza, eseistę, myśliciela, tłumacza (uczył się sanskrytu, hebrajskiego,
przekładał z chińskiego) i filozofa. Wydana na Węgrzech spuścizna
Hamvasa liczy 33 tomy, u nas praktycznie autor nieznany. Jego ojciec był nauczycielem
gimnazjalnym i duchownym ewangelickim, a matka katoliczką. Jako syn odziedziczył
wyznanie po ojcu, a jego trzy siostry – po matce. Hamvas studiował filologię
węgierską i niemiecką w Budapeszcie oraz uczęszczał na konserwatorium. Pracował
jako bibliotekarz w Bibliotece Stołecznej od 1927 r., a po zwolnieniu 1946 r. mógł
tylko pracować już fizycznie m.in. jako ogrodnik, stróż, robotnik na budowach
socrealistycznych. Miał zakaz publikacji i pracy intelektualnej. Wyrzucony na
społeczny margines, wykorzystywał każdą wolną chwilę, aby pisać i czytać. Pracował
wytrwale, z pokorą i spokojem.
W esejach Hamvas podejmował tematy, o
których (i na które) w życiu codziennym w ogóle nie zwracamy uwagi, nie
zastanawiamy się, nie zaprzątamy głowy. W monotonnym, planowym zabieganiu
zapominamy o prostych sprawach, przestajemy dostrzegać drobiazgi, nie potrafimy się prawdziwie cieszyć. Hamvas zwracał uwagę na to, co ważne. Przy
okazji w swoich analizach potrafił odwołać się do Brueghela, Mointaigne, Kierkegaada,
Nitzschego, Platona, Ojców Kościoła, świata antycznego, Dostojewskiego, Wagnera. Pisał między innymi o kryzysie cywilizacji, samotności, literaturze, malarstwie,
drzewach, kwiatach, gwiazdach, śpiewie ptaków, podróżach, duchowości, sztuce
moralistycznej. Sięgał do wielkich tradycji religijnych całego świata. Zastanawiał
się, skąd się wziął kryzys cywilizacyjny i jaka jest przyczyna występowania na świecie konfliktów zbrojnych Potrafił pisać o czymś, co jest właściwie
niezauważalne.
To zupełnie wyjątkowe eseje o
życiu, prawdzie, szczerości, prostocie. Hamvas pisał w taki sposób, że nawet zerwanie
figi, gotowanie zupy jarzynowej, słuchanie śpiewu ptaków wydają się pięknymi,
cudownymi momentami w życiu człowieka. Radością życia możemy więc dzielić się z
innymi, ale czy potrafimy?
Béla Hamvas, Księga gaju
laurowego i inne eseje, wydawnictwo Próby, wydanie 2022, tłumaczenie: Teresa
Worowska, okładka twarda z płóciennym grzbietem, stron 256.
