Arael Zurli, Na wskroś piękna. Historia Heleny Modrzejewskiej.

Na wskroś piękna to kolejna biografia autorstwa Araela Zurliego (m.in.: WojciechKossak. Malarz polskiej chwały; Szkło i brylanty. Gabriela Zapolska w swojej epoce). Tym razem bohaterką jest Helena Modrzejewska (1840-1909), właściwie Jadwiga Helena Misel, po ślubie Chłapowska. Pseudonim „Modrzejewska” aktorka przybrała na początku kariery scenicznej, a za granicą ze względu na wymowę przyjęła „Modejska”. Jej matka, Józefa z Miselów w wieku 19 lat poślubiła Szymona Bendę, starszego od niej o lat blisko trzydzieści, zamożnego krakowskiego kupca. Małżeństwo nie trwało długo, bowiem Szymon Benda zmarł 28 listopada 1835 r. Józefa miała z nim trzech starszych synów: Józefa, Feliksa, Szymona. Córki: Helena Jadwiga i Józia, która zmarła w niemowlęctwie, przyszły na świat z nieślubnego związku z urzędnikiem miejskim Michałem Opidem (zmarł w 1845 r.), który miał żonę i syna Adolfa. 

Arael Zurli chronologicznie przedstawia życie Heleny Modrzejewskiej. Gdy miała 14 lat poznała starszego o piętnaście lat aktora Gustawem Zimajerem (1826-1901). W styczniu 1861 r. Modrzejewska urodziła synka Rudolfa, co oznaczało wówczas skandal obyczajowy. W akcie urodzenia nie podano danych ojca. Zimajer ślubu z Modrzejewską nigdy nie wziął, choć przez jakiś czas używał jej pseudonimu artystycznego. W 1868 r. poślubił aktorkę Adolfinę Wodecką, późniejszą znakomitą śpiewaczkę. Przez wiele lat o „Modrzejewskich” krążyły plotki. Przykładowo Zimajer miał Helenę rzekomo przegrywać w karty do co bogatszych znajomych lub wypożyczać wpływowym mężczyznom za przysługi. Mimo to, Helena występowała na scenach. Budziła zachwyt zarówno swą grą jak i urodą. Po śmierci córeczki Marylki, nastąpiło ostateczne rozstanie Heleny z Zimajerem, choć ten próbował ją jeszcze odzyskać. Gdy Dolcio miał pięć lat porwał chłopca i dopiero w 1870 r. za cztery tysiące guldenów zobowiązał się zrezygnować z praw do dziecka i nieużywania nazwiska Modrzejewski. 

12 września 1868 r., po około dwóch latach trwającego romansu, Modrzejewska poślubiła bez rozgłosu hr. Karola Bodzenta Chłapowskiego, a z biegiem lat rodzina Chłapowskich się do niej przekonała (oprócz brata Karola, Macieja). Uczyła się francuskiego i dużo czytała. Wyróżniała się bystrością obserwacji i swobodą przekonań. Kochała Szekspira. Zdobyła sławę na ziemiach polskich oraz w Ameryce i Anglii. Niejednokrotnie wspierała finansowo rodzinę m.in. spokrewnionego z nią Władysława Teodora Bendę (1873-1948), malarza i ilustratora, syna jej brata Szymona Bendy (zob.: Anna Rudek-Śmiechowska, Władysław Teodor Benda). Piła wielkie ilości kawy i herbaty, namiętnie paliła i lubiła alkohol. To jedynie niektóre z ciekawostek, jakie można przeczytać w biografii. 

Modrzejewska zmarła 8 kwietnia 1909 r. Karol Chłapowski przeżył żonę o pięć lat. Syn aktorki Ralph Modjeski zaprojektował ponad 30 działających do dzisiaj mostów wiszących w Ameryce. Zmarł 26 czerwca 1940 r. 

W książce zawarto kalendarium życia aktorki, bibliografię oraz indeks osób. W tekst licznie zostały wplecione fotografie. Książkę czyta się niemal jak powieść. Styl jest bowiem płynny, swobodny, jasny i klarowny. W biografii odnaleźć można nie tylko najważniejsze fakty dotyczące kariery scenicznej i datację, ale przede wszystkim ciekawe opisy występów, anegdoty, rodzinne skandale, plotki i wszelkiego rodzaju kłopoty i radości, które doświadczała Modrzejewska. Autor nie dokonuje oceny jej osoby, pozostawia to czytelnikowi. To niewielkich rozmiarów książka, która z pewnością może umilić letnie wieczory.

Arael Zurli, Na wskroś piękna. Historia Heleny Modrzejewskiej, Wydawnictwo Iskry, wydanie 2018, okładka twarda z obwolutą, stron 244.

Piotr Z. Pomianowski, Rozwód w XIX wieku na centralnych ziemiach polskich. Praktyka stosowania Kodeksu Napoleona w latach 1808-1852.

Rozwód w XIX wieku na centralnych ziemiach polskich. Praktyka stosowania Kodeksu Napoleona w latach 1808-1852 Piotra Z. Pomianowskiego to książka naukowa, bardzo dobrze opracowana, poparta szerokim materiałem źródłowym (m.in. znaleźć tu można wyroki trybunałów sądowych pierwszej instancji w Bydgoszczy, Kaliszu, Krakowie i Warszawie; protokoły z rozpraw zachowane w różnych postaciach; akta stanu cywilnego prowadzone w parafiach i urzędach świeckich; archiwa rodzinne i diecezjalne; akta normatywne), ze wspaniale skonstruowanymi przypisami i szczegółowo podaną bibliografią oraz wielostronicowym aneksem w postaci tabel stanowiącym udokumentowanie wniosków. Konkrety, to zasadniczo uwielbiam w tego rodzaju publikacjach.

Poruszany temat dotyczący spraw rozwodowych, a więc po części dotyczący życia codziennego w XIX wieku, jest dla mnie bardzo interesujący. Do momentu wprowadzenia Kodeksu Napoleona na ziemiach polskich, nieważność małżeństw w polskich rodzinach magnackich i ziemiańskich orzekał Kościół. Nota bene trzecia żona Kazimierza Krasińskiego z Radziejowic, wielkiego oboźnego koronnego, Anna z Ossolińskich z Balic h. Topór (1759 - 1809), w wieku 23 lat była już „rozwódką”. Jej małżeństwo z Józefem Salezym Ossolińskim, wojewodą podlaskim, hulaką i utracjuszem, było już unieważnione, kiedy oboźny poślubił ją w 1782 r. 

Na podstawie przeprowadzonych badań, Piotr Z. Pomianowski wykazał, że zgodnie z prawem wprowadzonym przez Kodeks Napoleona na ziemiach polskich rozwiązano ponad 2000 małżeństw. Szeroko zostały nakreślone przyczyny zjawiska świeckiego rozwodu, rozpadu istniejących więzi rodzinnych, przebiegu procesu oraz charakterystyka rozwodzącej się populacji.

Autor omawia instytucję małżeństwa i problem jego nierozerwalności w Biblii; proces podporządkowywania stosunków z zakresu prawa osobowego prawu kanonicznemu; uregulowanie małżeństwa przez prawo świeckie we Francji, Prusach i w Austrii; wprowadzenie praw obcych na ziemiach polskich; zasady prawne wprowadzone przez Kodeks Napoleona i podmioty występujące w postępowaniu rozwodowym (m.in. jak działały sądy rozwodowe, prokurator, urzędnicy zwani hussier, pełnomocnicy); przebieg procesu; podstawy wydawania wyroków rozwodowych; procedurę ogłaszania wyroków. Ciekawe są różnego rodzaju informacje dotyczące stosowania zapisów w dokumentach. Przykładowo w Łomży w księgach prowadzonych przez miejscowego proboszcza trzy akta rozwodów sporządzono na trzy różne sposoby. 

Postępowanie rozwodowe trwało około roku i było wieloetapowe. Autor przytacza skargi, które zawierały zarzuty, na podstawie których jeden z małżonków domagał się rozwodu. Karolina Chodkiewiczowa[1] do skargi jako dowody załączała listy, w których mąż zarzucał jej niewierność. W skargach odwoływano się do przestępstw jak przykładowo pobicie, bigamia, kradzież, gwałty, groźby, złorzeczenia (autor przytacza liczne "oryginalne" przykłady) czy cudzołóstwo. Z drugiej strony sąd uważał za niewystarczające do dopuszczenia skargi np.: wyjazd męża do wód bez pozostawienia żonie pieniędzy na utrzymanie; pijaństwo czy ubliżanie. Interesujące jest przedstawione postępowanie dowodowe: dokumenty, zeznania świadków, domniemania, przysięgi. W książce wymienione są również przykładowe wyroki orzekające rozwód, a także sprawy, które nie zostały zakończone. Autor zajął się również takimi kwestiami jak; orzeczenie o winie, podział majątku, opieka nad dziećmi, alimenty i ile wynosiły koszty procesu. Wykazuje też rozbieżności w praktykach przyjętych w poszczególnych trybunałach.

Piotr Pomianowski konkretnie podlicza skalę zjawiska dla poszczególnych miast. Przykładowo w Kielcach w l. 1818-1825 ogłoszono 16 rozwodów, a w Krakowie z l. 1810-1852 istnieje 279 dokumentów rozwiązujących małżeństwa. Dokonana też została szczegółowa charakterystyka rozwodzącej się populacji (wiek, kto z małżonków inicjował rozwód, czas trwania małżeństwa, zawody, wyznanie). 

Tabelki w aneksie, gdzie odnaleźć można nie tylko szczegóły dotyczące dokumentów źródłowych, ale także rok, wyszczególnionego inicjatora rozwodu, podstawę rozwodu i liczne uwagi. Zostało to jasno i klarownie skonstruowane. Na uwagę zasługuje również baza ikonograficzna wydanej pozycji. Książka stanowi lekturę nie tylko dla historyka. Napisana przystępnym językiem potrafi zaciekawić nawet zwykłego laika. Godna polecenia.

Warto nadmienić, że wydawnictwo Campidoglio otrzymało za książkę Piotra Z. Pomianowskiego wyróżnienie od jury Nagrody im. prof. Jerzego Skowronka. Jest to nagroda honorowa przyznawana autorom i wydawcom w dziedzinie historii i archiwistyki, która została ustanowiona w 1997 r. dla upamiętnienia zmarłego naczelnego dyrektora Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych.

Piotr Z. Pomianowski, Rozwód w XIX wieku na centralnych ziemiach polskich. Praktyka stosowania Kodeksu Napoleona w latach 1808-1852, wydawnictwo Campidoglio, wydanie 2018, okładka twarda, stron 450.

---

[1] Chodzi o Karolinę Teresę Tatianę Walewską z Walewic h. Pierzchała (Kolumna) ( 1778-1846), która ok. 1799 r. poślubiła Aleksandra Franciszka hr. Chodkiewicza h. Kościesza (1776-1838). Ok. 1820 poślubił Franciszkę Ksawerę Szczeniowską na Wielkim Szczeniowie h. Kuszaba (Paprzyca) (1806-1855), a Karolina w 1822 r. poślubiła Aleksandra ks. Golicyna.

"Marcello Bacciarelli. Najpiękniejsze portrety".

Marcello Bacciarelli. Najpiękniejsze portrety

9 czerwca – 9 września 2018 r.

Galeria Wystaw Czasowych (II piętro)

Zamek Królewski w Warszawie- Muzeum

 Kurator wystawy: st. kustosz Dorota Juszczak, Ośrodek Sztuki

Wystawa z okazji przypadających w tym roku 200. rocznicy śmierci Marcella Bacciarellego, nadwornego malarza Stanisława Augusta Poniatowskiego.  

Zdjęcia (oczywiście bez lampy i komórką) absolutnie nie oddają uroku i mistrzostwa obrazów. bardzo dobrze zaaranżowana wystawa i oświetlenie obrazów. Podpisy (rozbudowane) w językach polskim i angielskim.

Warto odwiedzić Zamek Królewski w Warszawie. 

Jest też pięknie wydany katalog do wystawy (cena w sklepie muzealnym 79 zł).