Henri Murger, Z życia cyganerii.

 

Louis Henri Murger (1822-1861) to francuski autor powieści ukazującej się w kawałkach w latach 1847-1849, który jako jeden z pierwszych przedstawił paryską bohemę. Losy samego pisarza są bardzo ciekawe. Można się z nimi zapoznać w dodatku „Od tłumacza”. 

 

Powszechnie dzieło nazywane jest powieścią, aczkolwiek nie ma standardowej formy powieściowej i sam autor pisał, że to jedynie „studia obyczajowe”. Jest to raczej zbiór luźno powiązanych historii. Fabuły wszystkich opowieści osadzone zostały w Dzielnicy Łacińskiej w Paryżu w latach czterdziestych XIX wieku. Ukazują romantyczne życie bohemy w zabawny sposób. Większość opowiadań została pierwotnie opublikowana indywidualnie w lokalnym czasopiśmie literackim Le Corsaire. Wiele z nich było na wpół autobiograficznych, przedstawiających postacie oparte na losach rzeczywistych osób, które mogły być znane czytelnikom czasopisma. Początkowo nie udało się dotrzeć do większej publiczności. Zmiana nastąpiła w 1849 roku, kiedy do Murgera zwrócił się Théodore Barrière, młody dramaturg, który zaproponował napisanie sztuki opartej na opowiadaniach. Murger zgodził się na współpracę. Efektem tego byłą sztuka zatytułowana La Vie de la bohème, która została wystawiona z wielkim sukcesem w Théâtre des Variétés. W późniejszych latach było wiele adaptacji. Ponadto Murder zebrał opowiadania w jeden tom, dodał kolejny materiał i w ten sposób w 1851 po raz pierwszy opublikowano książkę.

Zdaniem Murgera bohema to pewnego rodzaju etap w życiu każdego początkującego artysty, wstęp do świata blichtru, sławy i luksusu lub też odwrotnie: do szpitala i „dołu samobójców”. Bohaterami jego opowiadań są: muzyk Aleksander Schaunard, poeta Rudolf, malarz Marcel, filozof Colline. To młode pokolenie artystów, ambitnych, ale biednych, mieszkających około 1845 roku w Paryżu. W ich życiu panuje swoisty nieład. Wszystkich łączy miłość do sztuki i trudna sytuacja materialna. Postanawiają założyć swego rodzaju stowarzyszenie, aby wspólnie stawić czoła wydarzeniom swojego marginalnego życia. Postanowili dzielić się majątkiem i mieszkaniami, przeżywać razem uniesienia, miłosne przygody, odnosić artystyczne sukcesy lub porażki, prowadzić ogniste dyskusje w kawiarniach (zwłaszcza do jednej byli bardzo przywiązani). Dręczy ich notoryczny brak pieniędzy, natręctwo wierzycieli i właścicieli lokali. Nie stronią jednak od zabawy i alkoholów oraz wydawania pieniędzy (jeżeli akurat one są). W ich gronie pojawia się na krótko lub dłużej mnóstwo osobowości, a wśród nich piękna i lubiąca zbytek i rozkosze Muzeta  (związana z Marcelem) oraz słodka Mimi (związana z Rudolfem).

Historie pełne są szczerości, humoru i nostalgii. To losy pełne hulanki, swawoli, nadziei na zmianę, miłości, swobody, ekscentrycznego stylu życia pozbawionego wytyczonych przez konwenanse granic. W rozmowy wplecione są sentencjonalne zdania typu: „trzeba się bawić: raz się żyje” (s. 29); „sen, urojenia, oto życie nasze” (s. 33); „śmierć kresem życia, a małżeństwo kresem miłości (s. 125), „raz się jest młodym” (s. 303). Czytelnik zostaje zaznajomiony też z przyszłością bohaterów. To ciekawa pozycja, jednym słowem klasyka, a taka trzeba szanować i czytać.

 

 

Henri Murger, Z życia cyganerii, wydawnictwo Mg, wydanie 2023, tytuł oryg.: Scenes de la vie de boheme, okładka twarda, stron 320.

Ksawery de Montépin, Żebraczka spod kościoła Świętego Sulpicjusza.

Żebraczka spod kościoła Świętego Sulpicjusza (oryg. La mendiante de Saint-Sulpice, 1895) Ksawerego de Montépin (1823-1902) została po raz pierwszy wydana w Polsce nakładem wydawnictwa Dreams. To powieść w czterech tomach, napisana specyficznym, archaizowanym stylem i nacechowana mnóstwem szczegółów. W dodatku nie jest to książka, którą można zabrać ze sobą do torby, aby towarzyszyła nam w podróży. Tom jest nieporęczny i gruby, a mimo wszystko czytanie tej powieści w domowym zaciszu zyskuje szlachetny urok. 

Akcja powieści rozpoczyna się w czasach wojny francusko - pruskiej (19 lipiec 1870 - 10 maja 1871). Właśnie armia pruska podchodziła pod Paryż. Hrabia Emmanuel d’Areynes mający 74 lata, właściciel zamku Fenestranges leżącego w departamencie Meurthe i Mozela w pobliżu Księstwa Badeńskiego, mocno przeżywał wojnę francusko-pruską. Mając niepomyślne wiadomości dotyczące niedaleko toczących się walk, hrabia dostał apopleksji. W tym czasie Prusacy zajęli Fenestranges, a doktor oznajmił zgromadzonym, że hrabia bliski jest śmierci. Rajmund Schloss, generalny nadzorca lasów hrabiego, postanowił sprowadzić z Paryża krewnego hrabiego, księdza Raula d’Areynes, wikarego w parafii Ambrożego. W pociągu poznaje jadącą do męża Pawła, brzemienną Joannę Rivat, a spotkanie tylko pozornie wydaje się dla czytającego nie mieć znaczenia. Bratanek hrabiego, Raul d’Areynes, postanawia wyruszyć jak najszybciej do krewnego za zgodą przełożonych. Mając szczere serce o chorobie hrabiego powiadamia swoją siostrę stryjeczną, a bratanicę hrabiego, Henrykę Rollin. Wyszła ona za mąż wbrew woli opiekuna za hulakę Gilberta Rollina. Ksiądz Raul odkrywa, że Henryka spodziewa się dziecka. W zamku Fenestranges pojawia się jednak bez Henryki. Spełniając wolę hrabiego Emmanuela pisze testament, który chroni majątek przed Rollinem. 

Losy Gilberta Rollina i Pawła Rivata splatają się w Gwardii Narodowej. 19 stycznia 1871 r. ma miejsce oblężenie Paryża. Rivat zostaje uznanym za zabitego, a Rollin po zawieszeniu broni zaczął zajmować się różnymi szemranymi sprawami. Po przybyciu do Paryża ksiądz Raul pojawia się u Rollinów i przedstawia im warunki testamentu. Gilbert uznaje podział majątku za zniewagę i szyderstwo. W niedługim czasie u Rollina zjawia się kobieta, która prosi o udzielenie pomocy wdowie po Pawle Rivacie. W tym samym czasie w głowie sierżanta Serwacego Duplat, znajomego Rollina, wznieca się niecny plan. Po podpisaniu traktatu rozpoczęło się panowanie Komuny. W domu Rollinów dochodzi do konfrontacji wikarego z Duplatem, który poprzysięga zemstę. Tymczasem Raul d’Areynes odnajduje w szpitalu człowieka opłakiwanego od dawna przez najbliższych, na świat przychodzą dzieci, a w umyśle Gilberta powstaje iście szatański plan…

Do czego można posunąć się, aby osiągnąć swój cel? Montépin pokazuje, że w imię posiadania majątku i pieniędzy ludzie zdolni są do najpodlejszych rzeczy. Można żonglować życiem nie tylko dorosłych, ale również niewinnych dzieci. Maleńka Maria Blanka i Róża, dwie istoty, których życiem pokierowali nikczemnicy. Wielką rolę w rozwikłaniu intrygi będzie miał ksiądz Raul d’Areynes. To on staje się świadkiem niejednego ważnego zdarzenia i czuwa przez siedemnaście lata nad Joanną Rivat. Jest bohaterem, który łączy wątki i doprowadza do finalnego zakończenia.

Montépin napisał powieść, gdzie jasno określone zostało dobro i zło, bogactwo i bieda oraz bohaterowie pozytywni i negatywni. Winni zostaną ukarani, skrzywdzeni dostąpią nagrody. Powieść wielowątkowa, pełna szczegółów, zawiłości, intryg, zdrad, knowań, z jasno określonym tłem historycznym i obyczajowym. Autor dobrze charakteryzuje wojnę francusko – pruską oraz Komunę Paryską (18 marzec-28 maj 1871). Komuna przejmując władzę w Paryżu walczyła z kościołem katolickim mordując kapłanów, zamykając kościoły i zabraniając wszelkich praktyk religijnych. W powieści autor określił swój sprzeciw wobec zaistniałych wówczas faktów. Być może dlatego też powieść nie zyskała zbyt wielkiego rozgłosu. Drukowana była w odcinkach na łamach paryskiego dziennika „Le Petit Journal”. Doczekała się jednak ekranizacji filmowej w 1922(3) r. 

Warto powieść przeczytać i cieszyć się z tego, że została wydana w przekładzie polskim. To książka, która z pewnością zasługuje na przypomnienie i uwagę. Wciągająca, pasjonująca i zajmująca, mimo przerażającej na początku ilości stron. Wspomnieć też należy wspaniałą oprawę graficzną.

Ksawery de Montépin (Xavier de Montépin), Żebraczka spod kościoła Świętego Sulpicjusza, wydawnictwo Dreams, wydanie 2018, wydanie 1, tytuł oryg.: Le Mendiante de Saint-Sulpice, tłumaczenie: Władysław Izdebski, oprawa twarda, stron 1040.

Louis Gallet, Kapitan Czart. Przygody Cyrana de Bergerac.

Kapitan Czart. Przygody Cyrano de Bergerac to powieść z gatunku płaszcza i szpady, skonstruowana przez francuskiego pisarza Louisa Galleta (1835-1898), autora librett, sztuk, wspomnień, broszur i niezliczonych artykułów. Jednym słowem klasyka, którą należy przeczytać.

Przenosimy się do Paryża połowy XVII wieku. Właśnie trwają przygotowania do ślubu hrabiego Rolanda de Lembrat z dość niechętną narzeczonemu panną Gilbertą. Dziewczyna obdarzyła bowiem uczuciem nieznanego osobnika, który nocą zostawia na balkonie bukiet z ukrytą w nich kartką z wierszem. Ojciec przyszłej panny młodej jest zadowolony z zaręczyn, ponieważ Roland nie chce zbyt wielkiego posagu. Tymczasem jakiś czas temu, ojciec Rolanda przed śmiercią poprosił przyjaciela rodziny, Cyrana de Bergerac, o przysługę. Zadanie wydaje się trudne do wykonania, ale rzeczywiście podczas pewnego spotkania Cyrano rozpoznaje w jednym z cygańskich wędrownych artystów zaginionego młodszego brata Rolanda, Ludwika. Zadaniem Cyrana jest teraz przywrócenie Manuelowi nazwiska i majątku.

Fabuła jest szybka, skomplikowana i rządzą w niej intrygi, zawiść, chciwość oraz prawdziwa miłość ludzi zdolnych do poświeceń. Mamy pojedynki i pościgi. Sprawiedliwość musi więc być wymierzona, zło potępione, a dobro wynagrodzone. Kapitan Czart, znany jako Cyrano de Bergerac, słynie jako awanturnik, doskonały szermierz, poeta i filozof. Autentyczny Cyrano - Sawiniusz de Cyrano, jak opiewała metryka przyszłego pisarza - urodził się w r. 1619 w Paryżu, w bogatej rodzinie mieszczańskiej, do której należał wówczas zamek Maowienes, wznoszący się w dolinie Chevreuse, położonej niedaleko stolicy.

Kapitan Czart, przygody Cyrana de Bergerac to wspaniale skonstruowana wartka historia podkreślająca takie wartości jak honor, szlachetność i rozwaga. Dobro jak zwykle zwycięża.

Louis Gallet, Kapitan Czart. Przygody Cyrano de Bergerac,  wydawnictwo MG, wydanie 2017, oryg.: Aventures de Cyrano de Bergerac. Le capitaine Satan, tłumaczenie: Witold Gomulicki, oprawa twarda, stron 368.

Dominique Bona, Berthe Morisot. Tajemnica kobiety w czerni.

Berthe Morisot to malarka francuska, czołowa przedstawicielka impresjonizmu, modelka Eduarda Moneta. Obliczono, że pozowała mu do jedenastu obrazów.  To jej została poświęcona książka autorstwa Dominique Bona. 

Berthe przyszła na świat w zamożnej rodzinie mieszczańskiej 14 stycznia 1841 roku w Bourges. Była trzecim z czworga dzieci Edme Tiburde Morisota, prefekta departamentu Cher i Marie-Josephine Cornelie Thomas. Pełniona od 1864 roku przez Morisota funkcja doradcy mecenasa w Izbie Obrachunkowej  pozwoliła zapewnić żonie i dzieciom godziwe, mieszczańskie życie. Dla Morisotów liczyły się uczciwość, prestiż, wykształcenie i dobre obyczaje. Marie miała zaledwie 16 lat jak poślubiła Edme. Małżeństwo oparte było na miłości, przyjaźni, zgodzie, namiętności i wspólnej pasji do sztuki. Edme był niespełnionym architektem, Marie niespełnioną pianistką. Od najmłodszych lat zaszczepili u trzech córek szacunek dla sztuki. Edme zachęcał córki: Yves (ur. 1838), Edmę (ur. 1839) i Berthe (ur. 1841) do pobierania lekcji rysunku. Edma i Berthe trzymały się razem, z kolei Yves najbliższa była matce. W 1848 r. w rodzinie Morisotów na świat przyszedł syn – Tiburce. 

Autorka przedstawia Berthe jako porywczą, wybuchową, ulegającą napadom wściekłości. Z jej młodzieńczych lat nie zachowały się obrazy , ponieważ w jednym z ataków furii zostały pocięte przez nią nożem. Matka Marie była kobietą promienną, spokojną, silną, roześmianą, tryskającą humorem. Yves, Edma i Berthe chodziły na lekcje rysunku do pracowni malarza Chacarne'a. Dziewczęta nie były jednak zadowolone, a Yves porzuciła malowanie na rzecz szycia. Edma i Berthe kontynuowały naukę pod okiem Guicharda, który zachęcał je do kopiowania obrazów wielkich mistrzów. Dziewczęta spędzały w Luwrze wiele godzin, a matka zawsze odgrywała rolę przyzwoitki. W Luwrze poznały Henri’ego  Fontaina – Latour. Berthe chciała jednak malować krajobrazy, toteż Guichard powierzył dziewczęta pod opiekę Corotowi. Młode malarki zaczęły wystawiać obrazy na Salonach.

W 1868 roku Berthe poznaje Edouarda Moneta (1832-1883). To jej szczęśliwy rok. W Sali na „M” po raz pierwszy znalazły się obrazy Morisot i Maneta, który nazywa Berthe „swoim talizmanem”. Niewątpliwie Berthe zauroczona jest Manetem, którego uważała za mężczyznę pociągającego i magnetycznego. Dominique Bona pokazuje dwuznaczność tej przyjaźni, nie dając jednak jasnych odpowiedzi na zadane pytania. Manet nie był mężczyzną wolnym, bowiem w 1863 r. poślubił swoją długoletnią kochankę Suzanne z domu Leenhoff. Zdradzał ja jednak ciągle beztrosko. Jeszcze w 1852 r. urodził się syn Suzanne, Leon Edouard, który oficjalnie uchodził za jej brata i nigdy nie został otwarcie uznany przez Maneta. 

Berthe Morisot with a Bouquet of Violets - Edouard Manet

W 1869 r. Edma wyszła za mąż i porzuciła malarstwo. Niedługo potem Edouard Manet zaproponował Berthe, aby pozowała do jego obrazu. W ten sposób narodziła się przyjaźń. To za jego namową młoda malarka zdecydował się na podróż do Madrutu, aby poznać hiszpańskie malarstwo. Po wybuchu wojny francusko – pruskiej Berthe wyjeżdża do swej siostry do Cherbourga. Po powrocie do Paryża ponownie odnajduje przyjaciół. Autorka przedstawia rozwój Berthe Morisot jako malarki, jej szczęśliwe chwile (udział w Salonach i wystawach, ślub z Eugéne Manetem i narodziny córki Julie) i prywatne tragedie (śmierć w 1874 roku ojca, w 1876 roku matki, w 1892 roku Eugéne). 

Hide and Seek (1873)

Young girl in a the ball qown (1879)

Lady with a Parasol Sitting in a Park, (1885)

Berthe malowała przez całe życie  szczęśliwe rodziny, matczyną miłość, prostotę i niewinność młodych kobiet. Swoje myśli zapisywała często w zeszytach (np. po śmierci Eugéne), których nikomu nie pokazywała. W 1895 roku podupadła na zdrowiu. Zmarła 2 marca i została pochowana w grobowcu rodzinnym Manetów na cmentarzu Passy.

Dominique Bona napisała piękna, subtelną i nie pozbawioną czułości biografię o kobiecie – malarce, która znalazła swoje miejsce wśród wielkich nazwisk impresjonizmu. Autorka potwierdza talent Morisot w tym wyłącznie męskim środowisku. To dobra, przystępna i czytelna książka o życiu Berthe Morisot, malarzach - „poszukiwaczach prawdy”, relacjach impresjonistów, pozwalająca poznać ich przyjaźnie i rozczarowania czy zwiedzić dziewiętnastowieczny Paryż. Autorka jawnie zadaje pytania, próbuje dokonać interpretacji uczuć Berthe Morisot, pokazać jej prawdziwy charakter, marzenia i cele. Dzięki temu biografię malarki czyta się jak powieść.  Nie ma w niej bowiem przypisów, ale jest za to dołączona bibliografia. To książka, która nasycona jest obrazami, ich historią, tytułami, analizą tematyki, okolicznościami powstania oraz nazwiskami artystów, przez których zostały namalowane.

Dominique Bona, Berthe Morisot. Tajemnica kobiety w czerni, NOIR SUR BLANC, wydanie 2017, tytuł oryg.: Berthe Morisot. Le secret de la femme en noir (2000), przekład: Maria Żurowska, okładka miękka ze skrzydełkami, stron 352.

Obrazy Berthe Morisot

Aleksander Dumas, Hrabia Monte Christo. Tom 1 i 2.

               

 

Hrabia Monte Christo to brawurowa powieść Aleksander Dumas (ojca) z 1844 roku. Akcja toczy się pomiędzy 24 lutego 1815 a 5 października 1838, z przerwą na okres obejmujący od września 1829 roku do wiosny 1838 roku.

tom 1

Dziewiętnastoletni Edmund Dantes w końcu lutego 1815 roku wraca do Marsylii. Młody idealista, odważny, ale i zarazem naiwny, dzięki podjętym decyzjom na morzu względem załogi statku, obecnie zasłużenie dostaje propozycję objęcia funkcji kapitana okrętu handlowego „Faraon”. Sprawia mu to ogromną radość, tym bardziej, że będzie mógł zagwarantować choremu ojcu godziwe warunki życia i przede wszystkim ożenić się z ukochaną Katalonką Mercedes. Zakochany w dziewczynie jest jednak także jej kuzyn Fernand Mondego. Wraz z Danglarsem pisze donos, w którym oskarżają Edmunda o sprzyjanie Napoleonowi. Sprytnie wykorzystują fakt, że w czasie rejsu umierający kapitan statku poprosił Dantesa o doręczenie listów do przebywającego na Elbie Napoleona I oraz o odbiór innego pisma i potem dostarczenie go do adresata. Nieświadomy niczego Edmund postanawia spełnić życzenie kapitana. Młodzieniec zostaje aresztowany w czasie przyjęcia zaręczynowego z Mercedes. Przesłuchanie przeprowadza prokurator królewski de Villefort, który na podstawie opowieści Dantesa dochodzi do wniosku, że w sprawę wmięszany jest jego ojciec - Noirtier de Villefort. Nakazuje wiec uwięzienie Dantesa w zamku d’If bez żadnego wyznaczonego terminu jego zwolnienia, a co za tym idzie bez żadnego wyroku sądowego. 

tom 2

Dantes w więzieniu spędza lata i jedynym jego sprzymierzeńcem i nauczycielem staje się włoski ksiądz i uczony – Faria. Po brawurowej ucieczce, odnalezieniu skarbu, jedynym celem Dantesa staje się dojście do prawdy i zemsta na donosicielach. W arystokratycznym świecie pojawia się bogaty Hrabia Monte Christo….

Hrabia Monte Christo to powieść brawurowa, o żywej i wciągającej fabule. Fascynująca i ekscytująca opowieść, która urzeka czytelnika. Bogactwo nagromadzonych szczegółów odurza i zaskakuje. Można oczywiście znaleźć pewne nieścisłości i nieprawdopodobne zdarzenia. Autor wspaniale jednak pokazał przemianę młodego, szlachetnego, dobrego i naiwnego chłopaka, w człowieka twardego, bezwzględnego, wyrachowanego, pragnącego zemsty i sprawiedliwości za wyrządzone krzywdy. Rozczarowany był postępowaniem Mercedes, która zaledwie półtora roku po jego aresztowaniu wyszła za mąż za jego wroga. Nigdy do siebie nie powrócili, mimo, że w wielu ekranizacjach tak właśnie się dzieje (Albert de Morcef, syn Mercedes i Fernanda, często też ukazywany jest jako syn Dantesa). Warto pamiętać o powieściowej Hayde. Pozostałe postacie są doskonale reprezentują ówczesne społeczeństwo francuskie. 

Historia bardzo znana, bowiem wielokrotnie powieść Aleksandra Dumasa była ekranizowana, choć zakończenie w większości bywało inne niż w książce. Dumas znakomicie odtworzył atmosferę Paryża i wyższych sfer oraz utrwalił na kartach powieści realne postacie (np. Edmunt Dantes ma swój pierwowzór) oraz miejsca (np. Zamek d’If rzeczywiście pełnił funkcję więzienia). Polecam książkę Czarny hrabia Toma Reissa (Wydawnictwo Literackie, 2014), który pokazuje jak wiele elementów z życia ciemnoskórego Aleksandra Dumasa można odnaleźć w książce Hrabia Monte Christo. Obowiązkowo.

Aleksander Dumas, Hrabia Monte Christo, wydawnictwo MG, wydanie 2017, oryg: Le comte de Monte Christo (1844), tłumaczenie: Klemens Łukasiewicz, okładka twarda,  stron: t. 1 - 704; t. 2 - 624.

cz.1.

cz.2.