Monika Śliwińska, Wyspiański. Dopóki starczy życia.

Po Muzach młodej Polski (Iskry, 2014), Monika Śliwińska napisała kolejną fascynującą książkę, rzetelnie opracowaną i popartą źródłami. To opowieść o życiu i twórczości Stanisława Wyspiańskiego. 

Autorka rozpoczyna biografię Wyspiańskiego relacją jego pogrzebu. Cytuje ówczesne wzmianki prasowe i przytacza uwagi do rachunków wystawionych przez krakowskich przedsiębiorców za pogrzeb. Już od tego prologu, wiadomo, jakim stylem będzie posługiwać się autorka w książce. To przede wszystkim zastosowanie czasu teraźniejszego oraz liczne przytaczane fragmenty listów, zachowanych dokumentów, zapisków, spisanych wspomnień, recenzji i wzmianek, jakie pojawiły się w gazetach, złożyły się na opowieść, która zawładnie czytelnikiem. Treść uzupełnia baza ikonograficzna: archiwalne rodzinne zdjęcia oraz fotografie uwieczniające miejsca związane z artystą i twórczość Wyspiańskiego.

Monika Śliwińska trzyma się chronologii. Nawiązuje do dziadków i rodziców Wyspiańskiego. Skrzętnie opisuje dzieciństwo Stasia pozbawionego matki, która zmarła zbyt wcześnie i wychowany przez ciotkę Janinę Rogowską. Charakteryzuje pierwszy zachowany szkicownik, kompozycje z lat szkolnych, przyznawane nagrody. Odtwarza tryb życia codziennego Wyspiańskiego zmieniającego się w zależności od jego wieku, szkoły, pracy i miejsca zamieszkania. Przedstawia, w jaki sposób pracował Wyspiański, kto mu towarzyszył, co wpłynęło na ukształtowanie jego powierzchowności, maniery, zainteresowań oraz wybranych dróg życia i twórczości. Na kartach opowieści spotkać można między innymi Lucjana Rydla, Tadeusza Stryjeńskiego, Józefa Mehoffera, Karola Maszkowskiego, Konstantego Laszczkę, Stanisława Przybyszewskiego, Lucynę i Józefa Kotarbińskich, Pareńskich. Wyspiański miał przyjaciół, ale na tle zawodowych powstawały też liczne spory. Kolejno podziwiamy jego prace i poznajemy bliżej ich losy, tak jak „Skarbów Sezamu”.  Autorka przytacza liczne opinie historyków sztuki: Stanisława Estreichera, Stanisława Tomkiewicza, księdza Antoniego Brykczyńskiego. 

Wyspiański interesuje się kobietami, które pobudzają jego wyobraźnię. Pod okiem ciotki nawiązuje romans ze służącą Teodorą Teofilą Pytkówną. Na świat przychodzi Helenka, a ciotka Stankiewiczowa publicznie podaje w wątpliwość ojcostwo. Potem pojawia się syn Wyspiańskiego: Mieczysław. On sam decyduje się na poślubienie Teodory 18 września 1900 r., a Mieczysław zostaje uznany z dziecko z prawego łoża. Zawirowania w prawie małżeńskim powodują, że małżonkowie muszą odnowić ślub jeszcze w listopadzie. Wyspiański formalnie poświadcza ojcostwo córki i pierwszego nieślubnego syna swej żony, Teodora Szpytko. Odtąd wszystkie dzieci miały nosić nazwisko Wyspiańskiego. Potem na świecie pojawi się Stanisław – syn.

Przez cały okres jego twórczości powstają liczne szkice: portrety dzieci i żony, znajomych, bliskich i sąsiadów, widoki miast, studia kwiatów, ilustracje do książek, polichromie, dekoracje krakowskiego teatru, scenografie, kartony witrażowe … . Jako artysta i jako zwykły człowiek, dostrzega piękno tam, gdzie nie widzą go inni. Mimo to Wyspiański ciągle znajdował się w kłopotach finansowych, a od połowy l. 90. musi zmagać się przez resztę życia z wyniszczającą jego organizm chorobą weneryczną. Autorka opisuje jej etapy i podejmowane próby leczenia. Problemy wpływają na relacje z otoczeniem, pogłębiają drażliwość, zazdrość, niemoc, ciągłe niespełnienie i poczucie świadomości uciekającego czasu.

Wyspiański tworzy, nie tylko korzystając ze swojej zręczności manualnej, ale także literackiej.  Autorka przytacza cała historię związaną z powstaniem Wesela i innych książek. Ostatnie lata życia spędza w Wegrzycach, wśród bliskich, ale umiera w Domu Zdrowia w Krakowie. Tułaczy los dzieci Wyspiańskiego i przygnębiający los Teodory ogromnie poruszają serce.

Wyspiański. Dopóki starczy życia to książka, która zabiera czytelnika do Krakowa i okolic przełomu XIX i XX wieku. To bardzo dobra opowieść biograficzna poparta materiałami źródłowymi, którą czyta się szybko i sprawnie. To dramatyczny zapis życia Stanisława Wyspiańskiego i jego rodziny. Obowiązkowo.

Monika Śliwińska, Wyspiański. Dopóki starczy życia, Wydawnictwo Iskry, wydanie 2017, oprawa twarda z obwolutą, stron 516.