Tomasz Wysłobocki, Obywatelki. Kobiety w przestrzeni publicznej we Francji przełomu wieków XVIII i XIX.

Książka Tomasza Wysłobockiego zatytułowana Obywatelki. Kobiety w przestrzeni publicznej we Francji przełomu wieków XVIII i XIX skupia się wokół walki kobiet o równe prawa w czasach rewolucji francuskiej oraz ich działalności na arenie publicznej w okresie wyznaczonym przez z jednej strony zwołanie przez Ludwika XVI Stanów Generalnych (1789), a z drugiej przez czasy Konsulatu i Kodeks cywilny (1804). Głównym celem, jaki postawił sobie autor książki było usystematyzowanie dotychczasowej wiedzy i rozwinięcie tych problemów, które dotąd nie były poruszane w badaniach.

W książce zastosowany został porządek chronologiczny. Autor bierze pod uwagę wszelkie przejawy obecności kobiet (zarówno tych wywodzących się z arystokracji jak i z prostego ludu) w miejscach publicznych takich jak: place, ulice, kluby polityczne, trybuny Zgromadzenia Narodowego. Analizuje również ich obecność w gazetach, korespondencji, pamfletach, plakatach oraz zwraca uwagę na udział ich w kreowaniu ustaw. Pokazuje również jak kobietę postrzegali osiemnastowieczni myśliciele w Encyklopedii Diderota i D’Alamberta, jak widziana jest kobieta w Historii Naturalnej De Buffona, jak postrzegał płeć piękną Wolter, Rousseau, lekarz- moralista Roussel. Pokazuje również, co kryło się pod pojęciem femme w Słowniku wydanym przez Akademię Francuską w roku 1762. Ciekawy jest również poddany analizie przez autora spór o kobietach, jaki toczyli ze sobą Thomas, Diderot, Galiani i pani d’Épiney.

Szczególnie zainteresował mnie rozdział poświęcony etapom życia Francuski w XVIII wieku. Niektóre sformułowania ówczesnych kobiet dobrze sytuowanych, które czas spędzały na salonach, mogą dziś co prawda śmieszyć. Pani Roland w 1776 roku pisała: Prawdę powiedziawszy, strasznie się nudzę jako kobieta [1], a Lucile Desmoulins: Jakże dłużą mi się miesiące i dnie! Jakże smutny jest los kobiety! Ileż trzeba się wycierpieć!Niewolnictwo, tyrania – oto nasza dola.[2] W rodzinach drobnomieszczańskich z kolei obowiązkiem kobiety jest praca (praczka, koronkarka, przekupka, szwaczka) i dbanie o męża i gospodarstwo domowe. Najważniejszym wydarzeniem z życia kobiety był ślub. Te z wyższych warstw społecznych otrzymywały podstawową edukację i całą młodość – jak donosi autor – spędzały głównie na przygotowywaniu się do zamążpójścia.  Powołaniem kobiety było być żoną i matką. Samotność dla kobiety oznaczała ciężkie życie. 

Druga połowa książki skupia się już na analizie źródłowej aktywności kobiet pod koniec XVIII wieku w sferze publicznej. Autor przedstawia tło historyczne i pierwsze, bardziej otwarte skargi kobiet na ich sytuację zapisywane w Kajetach Skarg, dotyczące zarówno sfery traktowania jak i dostępu do polityki. Po wybuchu rewolucji francuskiej rola kobiet wzrosła: zaczęły formalizować organizacje, być widziane jako użyteczne patriotki, choć w ich kręgach dochodziło do kłótni i zwalczania poglądów. Olimpia de Gouges wydaje Deklarację praw kobiety i obywatelki, w której czytamy, że Kobieta rodzi się i pozostaje wolna i równa w prawach Mężczyźnie[3]. Według Olimpii równość powinna być również w sferze majątku, a małżeństwo powinno być zawierane na podstawie umowy cywilnej. Wszelkie dyskusje na temat obecności kobiet w sferze publicznej zostaną ucięte przez zapisy Kodeksu Cywilnego, w których między innymi zapisano: Mąż winien żonie ochronę, a żona małżonkowi – posłuszeństwo.[4] To mąż miał dysponować nadal całym majątkiem żony, a ona powinna za nim podążać dokądkolwiek się uda. Żona może wnieść o rozwód w przypadku niewierności męża, jeśliby ten przyjmował konkubinę w ich wspólnym domu.[5] Mąż, który zdradza podlegać miał karze grzywny, ale już zdradzająca żona trafić miała do domu poprawczego na okres od trzech miesięcy do dwóch lat. Jak widać sytuacja kobiet nie była do pozazdroszczenia i mimo rewolucji niewiele się zmieniło w postrzeganiu ich roli i pozycji. Od kobiet wymagano poświęcenia.

Tomasz Wysłobocki samodzielnie dokonał również tłumaczenia na język polski wszystkich cytatów zarówno tych z opracowań jak i tekstów źródłowych. Wykorzystał dokumenty z epoki rewolucji francuskiej, Konsulatu i I Cesarstwa. Jak sam zaznacza w sumie poddał analizie 79 świadectw piśmienniczych z lat 1788 -1804 dotyczących między innymi: skarg kobiet i mężczyzn spisanych na potrzeby obrad Stanów generalnych; przemówień wygłoszonych w klubach politycznych i parlamentu; odezwy do ludu; pisma kierowane do organów państwowych; raporty; projekty ustaw i same ustawy rządowe; dzienniki oraz materiały procesowe Marii Antoniny, pani Rolland, Olimpii de Gouges, Charlotte Corday.

To pozycja niezwykle interesująca, napisana w jasny i klarowny sposób. W książce odnaleźć można reprodukcje grafik z epok, bogato rozwinięte przypisy, indeks nazwisk oraz bibliografię, w której tematycznie zostały podzielone opracowania i artykuły (w większości są francuskojęzyczne). W spisie bibliograficznym materiał źródłowy podzielony został na poszczególne okresy, które wyodrębnione zostały z epoki rewolucyjnej i odzwierciedlają podział na rozdziały. Na uwagę zasługuje również dodatek w postaci not biograficznych mniej znanych postaci pojawiających się w książce.

---

[1] T. Wysłobocki, Obywatelki. Kobiety w przestrzeni publicznej we Francji przełomu wieków XVIII i XIX, Kraków 2014, s. 86.

[2] Tamże, s. 86.

[3] Tamże, s. 210.

[4] Tamże, s. 334.

[5] Tamże, s. 334.

Tomasz Wysłobocki, Obywatelki. Kobiety w przestrzeni publicznej we Francji przełomu wieków XVIII i XIX, wydawnictwo Universitas, wydanie 2014, okładka miękka ze skrzydełkami, stron 380.

Tomasz Wysłobocki (ur. 1983) – romanista, historyk i literaturoznawca zajmujący się szeroko pojętym oświeceniem francuskim oraz dziejami społeczno-politycznymi Rewolucji Francuskiej. Od początku swej kariery naukowej związany jest z Instytutem Filologii Romanskiej Uniwersytu Wrocławskiego. Rozprawę doktorską napisał pod kierunkiem prof. Krystyny Gabryjelskiej, znawczyni francuskiego klasycyzmu i oświecenia. Jest autorem kilkunastu artykułów naukowych traktujących o przemianach społecznych we Francji przełomu wieków XVIII i XIX.