Tadeusz Chrzanowski, Sztuka w Polsce. t.1. - Od Piastów do Jagiellonów, t.2 Od I do III Rzeczypospolitej.

Nie, nie zgłupiałam do reszty i nie czytam samych li tylko powieści i to jak niektórzy pewnie stwierdzą ze złośliwością, że lichej natury. Niestety już na głębokie, ciężkie powieściowe wody raczej nie będę wypływać, chyba, że to będzie klasyka. Radykalnie mi się w ostatnich latach, więc zmieniło pod tym względem, ale na pewno nie będę odszczepieńcem, jeśli chodzi o czytanie książek z zakresu historii i sztuki. Dziś chciałabym Wam zaproponować dwie książki, co prawda wydane pod wspólnym tytułem Sztuka w Polsce i w podobnej oprawie graficznej, ale już pod innymi podtytułami. Za powstanie książek odpowiada znany historyk sztuki, profesor Tadeusz Chrzanowski (1926-2006), którego bogata biografia prac obejmuje ponad 800 pozycji. Sztuka w Polsce Piastów i Jagiellonów (1993) i Sztuka w Polsce od I do III Rzeczypospolitej (1998) weszły do kanonu lektur z historii sztuki. U mnie są tomiszcza, które zostały wznowione w roku 2008 nakładem Wydawnictwa Naukowego PWN.

Sztuka w Polsce Piastów i Jagiellonów obejmuje początki sztuki chrześcijańskiej w Polsce, sztukę romańską i gotycką oraz rozwój sztuki w pierwszej i drugiej fazie renesansu. Autor w każdym większym rozdziale wyróżnił podrozdziały dotyczące architektury, rzeźby i malarstwa oraz rzemiosła artystycznego. Ten sam niemal podpodział odnajdziemy w Sztuce w Polsce od I do III Rzeczypospolitej, z tym, że oczywiście analizowana jest tu sztuka okresu pierwszych królów elekcyjnych (Stefana Batorego i królów z dynastii Wazów), baroku z wyróżnieniem baroku dojrzałego i późnego (rokoko), klasycyzmu, romantyzmu, akademizmu, historyzmu, eklektyzmu i młodej polski oraz znalazł się tu rozdział obejmujący charakterystykę sztuki Polski od 1918 roku do ustanowienia III Rzeczypospolitej. Każdy tom zaopatrzony został w indeksy nazwisk, topograficzno - geograficzne, spis ilustracji oraz bibliografię (jest w tomie drugim). 

Profesor zastrzegł we wstępie, że absolutnie nie jest to podręcznik, acz stanowi to na pewno kompendium wiedzy o historii sztuki w Polsce. Moim zdaniem niewątpliwie powinna być to lektura, dla zdających maturę z historii sztuki oraz studentów. Tadeusz Chrzanowski opowiada w sposób barwny, lekki i swobodny, co czyni lekturę jeszcze bardziej atrakcyjną. W analizach dzieł sztuki zwraca uwagę nie tylko na ich twórców, datację, wpływy obce, ale również krótko przytacza jego historię, wymienia właścicieli i zwraca uwagę na detale oraz między innymi i to, w jakim stanie (jeżeli w ogóle) dzieło przetrwało do naszych czasów. Nie omija również biografii i kariery zawodowej poszczególnych artystów działającej na ziemiach polskich, zaznaczając między innymi skąd przybyli, kto sprawował nad nimi mecenat, dla kogo pracowali, z jakiej inicjatywy i na potrzeby, czego tworzyli dzieła. Sprawnie przeprowadza czytelnika przez historię polskiej sztuki podając zwięzłe charakterystyki poszczególnych stylów, następujących po sobie zmian, wyliczając szkoły artystyczne, dostępne dla twórców materiały, zwracając uwagę na pomieszanie stylów w budowlach. Autor przybliża czytelnikowi artystów znanych i mniej znanych. Czytelnik poznaje etapy rozwoju oraz charakter i problematykę polskiej architektury, rzeźby i malarstwa oraz między innymi snycerstwa, złotnictwa, meblarstwa czy też przeobrażenia w zakresie stroju. 

Książki są bogato ilustrowane, a co najważniejsze wydane na dobrym jakości papierze, co czyni lekturę jeszcze bardziej atrakcyjną. Można je czytać od deski do deski, albo też sukcesywnie podczytywać. Ja wybrałam tym razem drugą opcję, koniecznie przy stole i to najczęściej wówczas najlepiej smakuje mi kawa. Sukcesywne podczytuję od ładnych paru tygodni i pewnie w najbliższym czasie jeszcze tak będzie. obecnie dryfuję w drugim tomie. Jest to, bowiem lektura wielce zajmująca, poza tym lubię przypominać sobie wiadomości, które gdzieś skrywane są w zakamarkach głowy.  Jak najbardziej warto.

Tadeusz Chrzanowski, Sztuka w Polsce. t.1. - Od Piastów do Jagiellonów, oprawa twarda, stron 486; t.2 Od I do III Rzeczypospolitej, oprawa twarda, stron 512; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.