9 stycznia 2013

Wiesław Juszczak, Artur Grottger. Pięć cyklów.


Nie mogłabym zapomnieć, że rok 2013 został ogłoszony rokiem Juliana Tuwima, Witolda Lutosławskiego oraz Powstania Styczniowego na Litwie (Uchwała Sejmu z 22 maja 2012 r.) i w Polsce (Uchwała Senatu z dnia 3 sierpnia 2012 r.). 22 stycznia minie dokładnie 150 lat od ogłoszenia manifestu w Warszawie przez Tymczasowy Rząd Narodowy. Z tej okazji ponownie zajrzałam, tym razem już własnego egzemplarza, do książki albumowej ze wstępem autorstwa Wiesława Juszczaka poświęconej pięciu cyklom grafik Artura Grottgera: Warszawa I (1861), Warszawa II (1862), Polonia (1863), Lituania (1864-66) oraz Wojna (1866-67). 
 

Nie będę tu zajmować się biografią Artura Grottgera (1837 – 1867), warto jednak zaznaczyć, że sam nie brał czynnego udziału w powstaniu, ani nie był świadkiem wcześniejszych wypadków warszawskich. Juszczak we wstępie opisuje jak powstawały poszczególne cykle Grottgera i na tle, jakich wydarzeń historycznych i dokonuje krótkiej analizy każdego z kartonów. Cykle Warszawa I i Warszawa II były odpowiedzią na wydarzenia warszawskie i manifestacje, jakie miały miejsce przed wybuchem powstania. W marcu 1863 roku powstał cykl Polonia. Cykl rysunków Wojna, rozpoczęty został w 1866 w Porębie i przeznaczony był do eksponowania na paryskiej Wystawie Powszechnej w 1867.


Dramatyczne wydarzenia mające miejsce w latach 60. XIX wieku Artur Grottger ukazywał poprzez pryzmat wydarzeń z życia jednostek, anonimowych ludzi, mających własne doświadczenia i przeżycia, choć będących daleko od bohaterstwa. W cyklach warszawskich autor ogranicza się do ukazania zaledwie kilku postaci, ale widzimy przed sobą wielki obraz stołecznej zbiorowości.  Tyle, że Grottger potrafił tak uchwycić gest, teatralny ruch, napięcie całej postaci i wyrazić emocje, że obserwator staje się mimowolnym uczestnikiem wydarzeń i identyfikuje się i solidaryzuje z przedstawianą sceną. Dodatkowo w cyklu Polonia artysta w sposób alegoryczny przedstawia walkę Polaków z zaborcą poprzez użycie na karcie tytułowej kostiumu antycznego. W przedstawieniu tym Polska jest zniewolona przez trzech zaborców. W kamieniu wykuta jest data 1863. Sprawia to, że walka o wolność nabiera charakteru uniwersalnego i ponadczasowego. Przedstawienia związane z nocnym przymusowym wcieleniem do wojska w nocy z 15 na 16 stycznia 1863 roku (branka), kuciem z zaciętością kos przeznaczonych dla powstańców, rozpaczliwą bitwą i zdobyciem dworu nabierają wymiaru intymnego, wkraczają, bowiem w obszar domowego ogniska. Obserwator odczuwa cierpienie i łatwo odczytuje tragizm postaci.  Niezatarte wrażenie zostawiają również kartony z cyklu Lituania, w którym widoczny jest mistyczny romantyzm. Wizyjność i romantyczne uniesienia dominują w obrazach śmierci i wyobrażeniu ponurego i zimnego lasu. Z kolei w cyklu Wojna przenikają się elementy antyczne i współczesne. Znaleźć tu można oblicza splądrowanego domostwa, ludzi ograbiających rannych i zabitych, rozpacz, klęskę głodu spowodowaną przez działania wojenne.


Cykl Grottgera poraża swoim przekazem nawet w XXI wieku.  Męczeństwo narodu i swoista romantyczna martyrologia jest jasno widoczna. Mimo, że twórczość Grottgera można uznać za anachroniczną charakteryzującą się teatralnym patosem i romantycznymi uniesieniami, to niewątpliwie stanowi ona pewnego rodzaju reportaż historyczny będący nasycony symboliką. 


Warto nadmienić, że książka została wznowiona nakładem reprintu przez wydawnictwo Arkady w 2007 roku w takiej samej technice jak to było pierwotnie. 


Wiesław Juszczak, Artur Grottger. Pięć cyklów, wydawnictwo Arkady, wydanie 2007 - reprint wydania z roku 1957, oprawa twarda z obwolutą, stron 100.

CAŁY CYKL - PINAKOTEKA

Wiesław Juszczak - Urodzony w 1932 roku, historyk, teoretyk i filozof sztuki, profesor w Instytucie Historii Sztuki na Uniwersytecie Warszawskim oraz Instytucie Sztuki PAN. Zajmuje się głównie historią i teorią sztuki polskiej przełomu XIX i XX wieku oraz angielskiej XVIII i XIX wieku. Jego wszechstronne zainteresowania badawcze obejmują także inne dziedziny nauki: literaturę, historię kultury, filologię klasyczną, starożytną filozofię oraz film. Wiesław Juszczak jest autorem wielu książek, między innymi Wojtkiewicz i nowa sztuka (1965), Fakty i wyobraźnia (1972), Malarstwo polskie: Modernizm (1978), Młody Weiss (1978), Postimpresjoniści (1985) oraz Zasłona w rajskie ptaki albo O granicach «okresu powieści» (1981).


*zdjęcia własne

4 komentarze:

  1. Piękny album. Ja o Grottgerze nic w swoich zbiorach nie mam, może pojedyncze reprodukcje dzieł w "Malarstwie polskim" Dobrowolskiego.
    Z okazji Roku Tuwima może ukaże się jakaś jego biografia?

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Album o Grottgerze dorwałam przed paroma miesiącami w Matrasie za 19,90.
      Na biografię Tuwima też po cichu liczę:)
      Wydano do tej pory książkę Piotra Matywieckiego, "Twarze Tuwima", Wab 2007. To chyba ostatnia, ale nie jestem pewna.

      Usuń
  2. W rysunkach Grottgera jest coś niezwykle przejmującego. Uwielbiam jego "Muzykantkę" którą widziałam lata temu w Zamku w Montresor. Jest zachwycający. Na pewno sięgnę po ten album. Pozdrawiam :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Zgadzam się:)
      Le Château de Montrésor robi wrażenie:) Jestem wielbicielką architektury tego rodzaju i nie omieszkałam pobuszować po stronie zamku:)
      Pozdrawiam

      Usuń

Dziękuję bardzo za konstruktywne słowo pisane pozostawione na tym blogu. Nie zawsze mogę od razu odpowiedzieć, za co przepraszam.

Publikowane komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników. Prowadząca bloga nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.