Jan Białostocki, Sztuka XV wieku. Od Parlerów do Dürera.

Polski miłośnik historii sztuki doczekał się w końcu rodzimego wydania książki autorstwa profesora Jana Białostockiego zatytułowanej Sztuka XV wieku. Od Parlerów do Dürera, która ukazała się w 2010 roku nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. 

Wydania

Pierwodruk ukazał się po włosku w 1989 roku (UTET, Turyn), a potem z aktualizowaną wersją bibliograficzną po francusku w 1993 roku (Librairie Francaise, Paryż) oraz hiszpańsku w roku 1998. Polska edycja została ponownie zaktualizowana biorąc pod uwagę obecny stan wiedzy, ustalenia atrybucyjne oraz faktograficzne. Wydanie polskie zostało przetłumaczone z języka francuskiego przez Grzegorza Przewłockiego. Do książki dołączony został nowy wybór bibliografii, który zastąpił wykaz literatury i przypisy przygotowane przez Autora w pierwodruku. Zastosowany przy tym został układ rzeczowy według zagadnień chronologicznie omawianych w książce. Bibliografia to  ponad sto stron drobnego druku. Za redakcję naukową, aktualizacje i uzupełnienia bibliograficzne odpowiedzialny jest profesora Antoni Ziemba. 

Autor

Jan Białostocki (1921-1988) to jeden z najwybitniejszych polskich humanistów, który był uczniem Władysława Tatarkiewicza i Tadeusza Kotarbińskiego; profesorem Uniwersytetu Warszawskiego i kuratorem Muzeum Narodowego w Warszawie. Wykładał między innymi w Yale University, University of New Haven, New York University, Pennsylvania State University, College de France. Był także członkiem prestiżowego Institute for Advanced Study w Princeton. Napisał ponad 500 prac naukowych, w tym wiele książek o sztuce późnego średniowiecza i renesansu. Był zwolennikiem metody ikonograficznej niemieckiego historyka sztuki Erwina Panofsky’ego, mówiącą, że oprócz opisu cech formalnych dzieła sztuki i analizy jego ikonografii, ważne jest także odtworzenie jego funkcji i znaczeń w  kontekście kulturowym. Do niego zresztą wielokrotnie odwołuje się w tekście tejże książki. Postać Profesora i jego dokonania cenione są właściwie przez każdego: od studenta historii sztuki począwszy, poprzez naukowców aż po miłośników sztuki.

Treść

Granice czasowe jakie wyznaczył sobie profesor Białostocki to u progu XV wieku rzeźbiarskie dzieła rodziny Parlerów i zapoczątkowany w Czechach styl piękny oraz cykl drzeworytów zatytułowany Apokalipsa Albrechta Dürera pochodzący z roku 1498. Autor dokonuje analizy warsztatów istniejących w XV wieku począwszy od Burgundii, poprzez Niderlandy, Francję, Niemcy, Czechy, Polskę, Szwecję, po Hiszpanie i Portugalię. Omija jednak Italię, gdzie wówczas rozwija się już renesans. Białostocki kreśli fundamenty piętnastowiecznej sztuki, znaczenie mecenatu burgundzkiego dworu i niemieckich mieszczan, wskazuje nowe koncepcje w przestrzeni architektonicznej, ukazuje realizm, ekspresje i symbolikę w rzeźbie, zróżnicowanie funkcjonalne grafiki, analizuje obraz śmierci w dziełach oraz powstałe style między innymi perpendicular i flamboyant. Przedstawia różnorodne wyobrażenia dekoracyjne i spektakularne ich realizacje architektoniczne i rzeźbiarskie. Zwraca uwagę na przedmioty świeckie i liturgiczne wykonywane na zamówienia książąt i władz kościelnych. Opowiada zarówno o dziełach masowej produkcji, opierających się na rysunkach przeznaczonych do wielokrotnego wykorzystania, jak i o tych, które znamionuje nieprzeciętna jakość artystyczna. Przedstawia alegorie, atrybuty i historie świata rycerskiego zarysowane w dziełach. Nie zapomina o tych dziełach, które pokazują europejskie wyobrażenia egzotycznych osobowości i potworów. To niczym przewodnik po sztuce XV wieku: od miniatur, relikwiarzy, klejnotów, poprzez malarstwo, grafikę i rzeźbę aż po architekturę.

Plusy

Polski Czytelnik sięgający po wskazaną pozycję z pewnością będzie usatysfakcjonowany. Książka stanowi niejako wypełnienie dziury jaka istniała w dziale monografii poświęconych historii sztuki, a dotyczyłaby szczegółowej analizy sztuki XV wieku.  Nie jest to jednak tylko dzieło dla specjalistów. Wspaniały prosty, literacki i żywy język oraz doskonałe tłumaczenie sprawia, że książkę czyta się z przyjemnością i wydaje się, że jest zrozumiała dla laika. Bogactwo przykładów, dokonanych analiz, opisów, syntez sprawia, że lektura porywa Czytelnika. Dodatkowym atrakcyjnym atutem jest imponujący -  według spisu 350 - zestaw ilustracji omawianych w książce dzieł sztuki, zarówno tych bardziej jak i mniej znanych szerszemu gronu. Podane są również źródła fotografii. Książka została wydana na dobrym jakości papierze, a kartki są szyte. Znalazły się tam również świetnie wyeksponowane fotograficznie dzieła sztuki zarówno kolorowe jak i czarno – białe. Mimo bardzo drobnego druku, książkę czyta się szybko z powodu mnogości ilustracji. Jedynym mankamentem stanowi miękka okładka, która szybko może ulec zniszczeniu wskutek częstego użytkowania. Wydaje się jednak, że powodem jej zastosowania było, aby książka na rynku księgarskim nie osiągnęła zbyt wysokiej ceny. Jest to bowiem pozycja traktowana jako podręcznik akademicki. 

Podsumowanie

Sztuka XV wieku Jana Białostockiego zasługuje na uznanie i polecana może być nie tylko studentom, ale również zwyczajnym miłośnikom sztuki. Pozycja uważana jest bowiem na świecie za jedno z ważniejszych syntez dawnej sztuki. Książka warta polecenia i przeczytania.

Jan Białostocki, Sztuka XV wieku. Od Parlerów do Dürera, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, wydanie 2010, oprawa miękka, stron 504.

RECENZJA PIERWOTNIE UKAZAŁA SIĘ NA PORTALU