Hella S. Haasse, Skrzynia wspomnień.

Oficyna Literacka Noir Sur Blanc

wydanie: luty 2011

Tytuł oryginału: Sleuteloog

przekład: Alicja Oczko

stron 144

oprawa broszurowa

ISBN: 978-83-7392-345-4

Skrzynia wspomnień to najnowsza powieść Helli S. Haasse, która została wydana w roku 2002 i która krytyka niderlandzka uznała za jedną z najlepszych książek w twórczości Autorki. Nic w tym dziwnego, bowiem zarówno styl pisania jak i temat znacznie odbiega od książek, które pojawiają się na rynku księgarskim.

Autorka urodziła się i wychowała w Batawii w Indiach Holenderskich i w prezentowanej powieści ponownie do nich wraca. Bohaterka powieści jest starsza już pani Herma Warner, która wywodziła się z rodziny holenderskiej, a swoje dzieciństwo i wiek dojrzewania spędziła właśnie w Indiach Holenderskich. Obecnie mieszkała w Holandii, do której wyjechała wraz z mężem Taco. Trudno jest jej wracać do odległych wspomnień. Czyni to jednak na prośbę dziennikarza pracującego nad projektem dotyczącym zachodnich działaczy walczących o prawa człowieka i o ochronę środowiska w Azji Południowo – Wschodniej. Badacz pragnął się dowiedzieć czegoś o młodości niejakiej Mili Wychinskiej. Herma Warner poprzez spisywanie wspomnień wraca do minionego czasu. Zaznacza jednak, że wszystkie pamiątki mieszczą się w zamkniętej hebanowej skrzyni z miedzianymi okuciami, do której niestety zgubiła klucz o nietypowym kształcie. Wieko skrzyni nie było otwierane od śmierci Taco, czyli od siedemnastu lat. Według niej powinno znajdować się w niej wszystko, co wciąż nazywa „Indiami Wschodnimi”. Herma Warner z bólem wspomina swoja przyjaciółkę Dee Mijers, która później po indonezyjskiej wojnie wyzwoleńczej przyjęła nazwisko swojej matki i inne imię oraz zerwała rodzinne stosunki z babką Mijers. Wspomnienia przywoływane są niechętnie, co czytelnik wyczuwa. Dee Mijers była osobą, która mieszała się do polityki i uczestniczyła w manifestacjach w obronie słabszych. Stanęła miedzy innymi w obronie peranakanów (Chińczyków urodzonych na Jawie) w czasie zamieszek antychińskich w Dżakarcie. Wraz z kolejnymi listami od dziennikarza, Herma zadaje coraz więcej pytań, co do dalszego życia Dee. Opowiada także o swoich spotkaniach z nią na przestrzeni lat.

Autorka poprzez wspomnienia bohaterki opowiada o rodzinnych powiązaniach, indonezyjskich zasłyszanych historiach, charakteryzuje przy tym tamtejsza mentalność kulturowa społeczeństwa z początku XX wieku. Dokonuje analizy zachowania Dee i jej życiowych wyborów. Przywołuje bolesne wspomnienia dotyczące więzionego w okresie II wojny światowej męża Hermy Warner, co wpłynęło na ich dalsze wspólne życie. Nawiązuje również do wydarzeń mających miejsce w Dżakarcie w latach 50. i 60. XX wieku czy do sytuacji na Filipinach.

Powieść fascynuje od początku do końca. W tym wszystkim moc tajemnicy ma zamknięta hebanowa skrzynia. Tak naprawdę czytelnik do końca nie wie, co się w niej znajduje. Interesujący styl pisania i podjęty temat to atuty tej książki. Warto nadmienić, że na końcu powieści zamieszczony został słowniczek użytych wyrazów pochodzenia indonezyjskiego. Czytelniku, możesz być oczarowany.

Recenzja książki "Panowie herbaty"

***

Hella S. Haasse (Hélène Serafia Haasse), wybitna powieściopisarka holenderska, urodziła się w roku 1918 w Batawii (obecnie Dżakarta) w Indiach Holenderskich. Ze względu na pracę ojca rodzina często się przeprowadzała - mieszkała w Batavii, Buitenzorg, Surabaji, Bandungu. W domu było bardzo dużo książek, które Hella chętnie czytała. Swoją pierwszą powieść napisała w wieku 12 lat, w szkole średniej aktywnie działała w kółku literackim. W roku 1938 wyjechała do Amsterdamu, i rozpoczęła studia na filologii skandynawskiej, które jednak w 1942 r. porzuciła w proteście przeciwko nadużywaniu przez nazistów mitologii germańskiej i skandynawskiej. Zdała wtedy do szkoły teatralnej, którą z powodzeniem ukończyła, jednak po śmierci pierwszej córki zrezygnowała z kariery aktorskiej. Jednocześnie, w roku 1945, zadebiutowała tomikiem poezji. W roku 1938 wyjechała do Amsterdamu, gdzie studiowała skandynawistykę, a także ukończyła szkołę teatralną. Zadebiutowała w roku 1945 tomikiem poezji. Pierwsza jej powieść Urug (wyd. polskie Noir sur Blanc, 1997) ukazała się w roku 1948 anonimowo, jako upominek rozdawany w trakcie Tygodnia Książki. Od tego czasu Hella S. Haasse opublikowała kilkadziesiąt książek, przeważnie powieści, z czego w Polsce ukazały się: Niebezpieczny związek albo listy z Daal en Berg ( Noir sur Blanc, 2002), Drogi wyobraźni (Noir sur Blanc, 2004), Panowie herbaty (Noir sur Blanc, 2010). Wiele z nich oparła na kanwie zdarzeń historycznych, a tematem uczyniła skomplikowane więzi między ludźmi. Zajmowała się również eseistyką i krytyką literacką. Uzyskała tytuł doktora honoris causa uniwersytetów w Lowanium oraz w Utrechcie. W roku 1981 otrzymała Nagrodę Literacką im. Constantijna Huygensa za całokształt twórczości, w 1984 - prestiżową Nagrodę P.C. Hoofta. W 2004 roku uhonorowana została  Prijs der Nederlandse Letteren. W latach 1981-1990 mieszkała z mężem we Francji i w roku 2000 r. otrzymała Order Legii Honorowej. Jej nazwisko pojawia się często wśród przewidywanych kandydatów do literackiej Nagrody Nobla.

Na dziele literackim Helli Haasse głębokie piętno odcisnęła kultura Indonezji, w której spędziła wiele lat. Wartość jej twórczość, sposób analizowania psychiki bohaterów bywają często porównywane do utworów Marguerite Yourcenar (hermetyczność języka niderlandzkiego stoi na przeszkodzie podobnej popularności). Jednocześnie Hella Haasse ma niewątpliwy dar wciągającej narracji.

"Ciekawostki”
- W 2007 r.  planetoida 10250 zostaje nazwana imieniem Helli S. Haasse (po odnalezieniu jej felietonu z 1950 pt. „Polowanie na gwiazdy”);
- W 2008 r. w Amsterdamie (Vondelpark) posadzono kasztanowca z okazji 90 urodzin pisarki.