Wirydianna Fiszerowa, Dzieje moje własne i osób postronnych. Wiązanka spraw ciekawych, poważnych i błahych.

Wirydianna z Radolińskich, herbu Leszczyc primo voto Kwilecka secundo voto Fiszerowa (1761-1826) pozostawiła po sobie bardzo ciekawy pamiętnik, w której czytelnik czerpie wiadomości na temat życia w Polsce na przełomie XVIII i XIX wieku.  Autorka wspomnień była najstarszą córką Józefa Radolińskiego (zm. 1781), chorążego i podkomorzego wschowskiego oraz Katarzyny Raczyńskiej (1744-1792), a siostrą Katarzyny Chłapowskiej i Antoniny Breza. 

Swoje wspomnienia z życia spisała mając sześćdziesiąt dwa lata. Dotyczą one jej dzieciństwa, młodości, historii jej najbliższych, zawieranych małżeństw, ale oprócz życia prywatnego mamy tu także do czynienia z opisem sceny ówczesnej sceny politycznej, a z naszej perspektywy – historycznej – ziem polskich. Osobiście znała Tadeusza Kościuszkę, była nim oczarowana i darzyła skrywanym uczuciem, przebywając w Warszawie, jako obserwatorka uczestniczyła w obradach Sejmu Czteroletniego, dyskutowała z posłami i senatorami na warszawskich salonach i pomagała pisać im przemowy. Poznała przebywającego w Warszawie Ludwika XVIII, opowiada o Stanisławie Auguście Poniatowskim, Dąbrowskim, Wybickim, ks. Poniatowskim, Napoleonie. Przeżyła trzy rozbiory Polski i łączące się z nimi zbrojne wystąpienia. Wirydianna z tego względu, że pochodziła z Wielkopolski, mocno interesuje się jej dziejami. 

Bardzo interesującą stronę stanowią jednak zapiski dotyczące życia prywatnego, w których Wirydianna stara się obiektywnie oceniać swoją rodzinę i własne postepowanie. Niektóre wydarzenia mogą nas szokować, jak to, że matka Autorki – Katarzyna wyszła za mąż w wieku 12 lat i 15 dni, czyli w wieku określonym, jako najniższa granica dla ślubów pilnych przez kościół. A wyszła za mąż za mężczyznę dobiegającego czterdziestki, sama została wdową osiągając ten wiek. Co więcej, Wirydianna była najstarsza z rodzeństwa, ale przyszła na świat jako czwarta z rzędu, kiedy matka ukończyła dopiero osiemnaście lat. Najmłodsza Antonina była dziewiątym dzieckiem Radolińskich. Katarzyna oddawała dzieci swojej matce na wychowanie, która niespełna w rok po śmierci pierwszego męża, za radą znajomych, wyszła ponownie za mąż, za pijaka i obiboka, któremu urodziła pięcioro dzieci (wszystkie umierały po rozwiązaniu). W ogóle doszłam do wniosku, że kobiety miały nie lekki żywot. Musiały tolerować mężowskie pijackie awantury i kochanki, przyjmować do łóżka, rodzić niezliczona ilość dzieci i cierpieć z bólu, kiedy umierały. A poza tym wychowanie i edukacja to kolejna sprawa. Trudno było trafić na porządną guwernantkę.

Wirydianna opisuje życie codzienne w Chobienicach, majątku drugiego męża babki wojewody Mielżyńskiego, gdzie mieszkano „jak w psiarni”.  Oprócz wojewody i babki mieszkali tu siostra babki z dwiema córkami i synem oraz własną służbą; dwóch bratanków Wojewody i ich nauczyciele; Wirydianna i Katarzyna pod opieką księdza Perettiego, garbatej kuzynki pełniącej funkcję guwernantki, nauczyciela muzyki i dwóch dziewczyn służebnych; ciotka Estera, która miała przy sobie pannę służącą, warszawskiego fryzjera; kapelan domowy, osiemdziesięcioletni jezuita, dawny guwerner wojewody, wikary parafialny, prawdziwy chłop w sutannie, spowiednik babki oraz liczni goście, którzy tu przybywali, a także szpak, mops i sfora psów myśliwskich. Mozaika niesamowita. 

Wirydianna, autor nieznany

Wirydianna wyszła po raz pierwszy za mąż w wieku dwudziestu sześciu lat za Antoniego Kwileckiego (zm. 1814), ale nie trafiła zbyt dobrze. Często była ofiarą scen, awantur i pijackich kłótni, a jak sama donosi, kiedyś uderzył ją tak mocno, że omal nie poroniła. Co dzień między godziną czwartą i piątą widziałam, jak wnoszono mego męża na drugie piętro, i składano go na kanapie. Zjawiał się dopiero dnia następnego. Do południa był trzeźwy i zajmował się bardzo umiejętnie sprawami majątkowymi. Podczas obiadu w południe pił bardzo mało, ale nigdy nie zapomniał mi tłumaczyć, jak ważne sprawy ma do załatwienia, jak gdybym nie znała dalszego rozkładu tego dnia. (s. 225). Mieli dwoje dzieci Ninę (Annę) i Józefa. Oczywiście mąż miał kochanki, a za plecami Wirydianny rozpowiadał o rychłym rozwodzie. Kobieta wyjechała, więc z dziećmi do Warszawy, a mimo to jak pisze nadal przyjmowała męża w pokoju i łóżku. Jak pisze, przyjmowałam go, bo przy całej mojej inteligencji głupia pozostałam przez całe życie i nigdy nie umiałam się oprzeć, kiedy mną rozporządzano bez pytania (s.239).  O drugim mężu, generale Stanisławie Fiszerze (zm. 1812), który był młodszy od niej o siedem lat, przy którym właściwie straciła majątek, choć z racji pozycji męża (szef sztabu Księstwa Warszawskiego) była w środowisku ceniona i szanowana, również wypowiada się czasami niepochlebnie. Fiszer też miał kochanki i urągał jej niejednokrotnie. 

Wirydianna opowiada również o losach członków najbliższej rodziny: siostrach, wuju Kazimierzu Raczyńskim, który zakupił Rogalin i wybudował tam pałac; skwaśniałej ciotce Esterze, losach swoich dzieci, którymi jako matka też się za bardzo nie interesowała. Przykładowo wyjechała na dziewięć miesięcy do Paryża, pozostawiając dzieci w Warszawie. Pisze o romansach, zdradach, upodleniach kobiet, opisuje środowisko salonów i życie na prowincji, zarządzaniu majątkami i ich utracie. Wirydianna była świetną obserwatorką. Nie bała się pisać o rozpowszechnionym wówczas pijaństwie mężczyzn. Niepozbawiona była też samokrytycyzmu.

Wspomnienia są bardzo interesujące. Pisane po francusku zostały przełożone na język polski przez Edwarda Raczyńskiego, prezydenta RP na uchodźctwie. Pamiętnik Wirydiany Fiszerowej szczęśliwie zachował się w rodzinnym archiwum Dobiesława Kwileckiego, który udostępnił go historykowi Adamowi M. Skałkowskiemu. Pierwodruk oryginału w języku francuskim miał miejsce w „Przeglądzie Humanistycznym” z roku 1934 (seria II, tom 11). Warto.

Wirydianna Fiszerowa, Dzieje moje własne i osób postronnych. Wiązanka spraw ciekawych, poważnych i błahych, z fr. przeł. Edward Raczyński, przedmowa J.Jasnowski, wydawnictwo Świat Książki, okładka twarda, Warszawa 1998, stron 431.