Elżbieta Szczęsnowicz, Powstali 1863.

Inspiracją dla Elżbiety Szczęsnowicz do napisania powieści, której akcja rozgrywa się w okresie powstania styczniowego stały się Moje wspomnienia z 1863 (wydane w 1908 roku) napisane przez Stefana Brykczyńskiego (1847-1834). Był synem ziemianina Stanisława oraz hrabiny Wandy Zamoyskiej. Jego trzej bracia: Stanisław, Antoni i Józef tak jak on, również walczyli w powstaniu. Ranny w bitwie pod Mozołowem przedostał się do Lwowa. Został adiutantem Teodora Cieszkowskiego. Walczył pod Tyszowcami, Tuczępami, Kowalą, Wirem i Puławami[1]. W powieści poznajemy losy piętnastoletniego Stefana, który przybiera pseudonim Bryk, i wraz z przyjaciółmi ucieka ze szkoły, aby jako ochotnik przyłączyć się do oddziałów polskich. 
 

Oprócz treści nawiązującej do wspomnień Stefana Brykczyńskiego, Autorka wzbogaciła opowieść o roli kobiet w powstaniu styczniowym. Czytelnik poznaje ponad sześćdziesięcioletnią Eufemię, cioteczną babkę trzydziestotrzyletniej Marianny. Obie kobiety to stare panny, ale przede wszystkim działaczki na rzecz sprawy polskiej. 

Książka napisana jest językiem prostym i stylistycznie nawiązującym do dawnej epoki. Autorka w bardzo dobry sposób potrafiła ukazać ówczesne zasady wychowania dzieci, szacunek i posłuszeństwo wobec rodziców oraz patriotyczną postawę kobiet. Dość dobrze przedstawione są zimowe, trudne warunki bytowe powstańców, brak broni, a niekiedy aprowizacji oraz wykonywanie skomplikowanych zabiegów medycznych w dość niesprzyjających warunkach i przy braku środków znieczulających. Wstrząsa szczególnie opis amputacji kończyn. Z drugiej strony Autorka zaznajamia czytelnika z tym, czym zajmowały się wówczas kobiety. Wśród nich wymienić należy odlewanie kul czy drezlowanie, czyli wykręcanie złotych lub srebrnych nitek z drogich tkanin: wykręcasz zloty drucik, oskubujesz z niteczek i to cała filozofia![2] A po cóż to owo drezlowanie? Mam wspaniałe wiadomości! Wyskubałyśmy razem pięć karabinów! Czyż to nie cudowne? Czy nie zdajesz sobie sprawy ilu Rosjan można zabić tymi pięcioma karabinami?[3]

 

Szczęsnowicz zwraca również uwagę na wydarzenia poprzedzające powstanie. Mowa jest między innymi o pogrzebie pięciu manifestantów zabitych przez Rosjan, jaki miał miejsce 27 stycznia 1861 roku, który miał miejsce w Warszawie. Od tego dnia kobiety nosiły czarne suknie i skromną biżuterię przypominającą kajdany czy łańcuchy. W powieści nawet salonik panny Eufemii był odziany w żałobne kolory. Są również nawiązania do branki, powstania listopadowego i Wiosny Ludów. W powieści można odnaleźć fragmenty polskich modlitw i ówcześnie śpiewanych pieśni, a postaci fikcyjne przeplatają się z historycznymi. 

To dobrze napisana powieść, dostosowana do wymogów młodego czytelnika, ale ten starszy również będzie ukontentowany. W dodatku mamy tu doskonale połączenie fikcji i historii XIX wieku.

---

[1] Podaję za Wikipedią: http://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Brykczy%C5%84ski

[2] E. Szczęsnowicz, Powstali 1863, Poznań 2013, s. 51.

[3] Tamże, s. 71.

 

Elżbieta Szczęsnowicz, Powstali 1863, wydawnictwo Zysk i S-ka, oprawa miękka ze skrzydełkami, stron 358.