Władysław Mickiewicz, Pamiętniki.

Pierwsza powojenna reedycja Pamiętników Władysława Mickiewicza, najstarszego syna wieszcza Adama, jest niewątpliwie wydarzeniem literackim na polskim rynku księgarskim. Owe tomiszcze liczące tysiąc stron jest źródłem informacji o losach Wielkiej Emigracji, podejmowanych próbach wyzwolenia się spod ucisku zaborców.

 

Pamiętniki zostały przełożone na język polski za zgodą autora przez Piotra Koczorowskiego, wydane zaś po raz pierwszy nakładem Gebethnera i Wolffa w latach 1926, 1927 i 1933. Tom pierwszy obejmował lata 1838-1861,  tom drugi - 1862-1870 i tom trzeci - 1870-1926[1]. Obecnie zostały one wznowione w jednym woluminie w nowym opracowaniu Marka Troszyńskiego, wzbogaconym o pominięte w pierwszym wydaniu ustępy, przetłumaczone przez Krzysztofa Rutkowskiego. Przekłady zostały zintegrowane, bowiem różniły się pod względem form stylistycznych i gramatycznych, a całość poprawiona, opatrzona nowymi przypisami i skorowidzem nazwisk występujących we wszystkich trzech tomach. W wydaniu znalazło się też Wspomnienie o Władysławie Mickiewiczu napisane przez pisarza Stanisława Piotra Koczorowskiego[2]. O nim i o Aurelii Wyleżyńskiej[3] pisze Władysław Mickiewicz w przedmowie z 1925 roku, kiedy tłumaczy się, dlaczego wspomnienia pisał w języku francuskim i czemu wyżej wspomniane osoby tłumaczyły Pamiętniki. Sam ich Autor nie doczekał się wydania trzeciego tomu, bowiem zmarł w roku 1926. 

1898

W Pamiętnikach można odnaleźć obszerne cytaty pochodzące między innymi z listów do znajomych, artykułów z prasy francuskiej, okolicznościowe przemowy, korespondencji z rodzinną. Najmniej ich czytelnik znajdzie w pierwszej partii Pamiętników, kiedy to Władysław Mickiewicz powraca do swojego dzieciństwa i rodzinnego domu. Książka nie daje nam jedynie obrazu wspomnieniowego syna o sławnym ojcu, który oczywiście jest pokazany w jasnym świetle. Znajdziemy tu również galerię osób zmuszonych mieszkać poza ziemiami polskimi, którzy działali na rzecz odzyskania niepodległości. To nie Władysław Mickiewicz znajduje się w centrum uwagi, ale takie osoby jak profesorowie z Collége de France, oprócz Adama Mickiewicza, Jules Michelet i Edgar Quinet, a także Ernest Renan, Alphonse Lemartine, Józef Ignacy Kraszewski, Giuseppe Garibaldi, Michaił Bakunin, Michał Czajkowski-Sadyk Pasza, Ludwika Śniadecka, Apollon Korzeniowski. Oprócz nazwisk znanych, czytelnik dzięki Pamiętnikom pozna bliżej ludzi, których Władysław Mickiewicz spotkał na swojej drodze: dyplomatów, polityków, historyków, pisarzy, dziennikarzy, lekarzy, damy prowadzące salony, członków arystokratycznych rodów. Autor przedstawia, kogo odwiedzał, rozmawiał, z kim prowadził korespondencję, gdzie mieszkał, kogo gościł u siebie. 

Stanisław Wyspiański, Portret Władysława Mickiewicza , pastel, 1904

Pamiętniki Władysław Mickiewicz pisze tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Ich Autor zachowuje, więc dystans do minionych wydarzeń, potrafi dokonać analizy i interpretacji. Przedstawia wydarzenia polityczne XIX wieku, dyplomatyczne rozważania na salonach, bezczynność polityków, swoich podróżach, podejmuje tematy poważne i pisze o błahostkach. Można odnaleźć tu także wiele anegdot.

Raz śmiałem się w Guberni do rozpuku. Pojazd, który widziałem tylko na Litwie, bardzo mnie zainteresował; była to linijka; po prostu długa deska na dwu kołach, siada się na nią okrakiem i uderza butem konia. Żeby użyć tej jazdy, puściłem się galopem ku rzece. Gdy zbliżałem się do niej, posłyszałem straszliwy harmider. Z początku sądziłem, że zdarzyło się jakieś nieszczęście, wypaliłem z bata i jeszcze pośpieszyłem jazdę. Pokazało się, że był to dzień w Kobryniu specjalnie przeznaczony na kąpiel Żydówek. Ujrzawszy te nimfy, które, dopiero wychodząc z wody, wkładały koszule i które na mój widok krzyczały przeraźliwie, starałem się na miejscu zawrócić, ale koła ugrzęzły w piasku i z powodu długości linijki manewr ten nie od razu się udał. Gdy wracałem do domu, wszyscy śmiali się ze mnie, pytając, czy nie przedsięwziąłem tej wyprawy naumyślnie. Dowiedziałem się później, że w Kurlandii panie, podobnie jak Żydówki w Kobryniu, mają oznaczone dzień i godzinę, kiedy mogą pluskać się w morzu bez żadnych widzów, a kto złamie zakaz płaci trzy ruble. W Kobryniu jedyną karą były krzyki tak straszne, jak gdyby te kobiety dusili okrutni napastnicy[4].

Czytelnik ma jednak wrażenie, że Władysław Mickiewicz specjalnie unika wspomnień związanych z rodziną i życiem osobistym, które traktuje po macoszemu. Za to Pamiętniki odzwierciedlają racje, przekonania, ideały samego Autora. Władysław Mickiewicz wiedział, dlaczego i dla kogo spisuje swoje wspomnienia. Czasami pisane są w tonie poważnym, a innym razem przypominają gawędę, w którą wpleciona została z humorem przytoczona anegdota. Na uwagę zasługują opowieści związane z sytuacją w Warszawie przed powstaniem styczniowym, pokazujące ówczesne nastroje i oczekiwania jej mieszkańców. Wiele miejsca Autor poświęca Wielkiej Emigracji. Mowa jest również o wojnie francusko – pruskiej i komunie. Pamiętniki prezentują również ówczesną obyczajowość, panujące zwyczaje, dokonania nie tylko w sferze politycznej, ale i kulturalnej. Są lekturą, która budzi ciekawość i niewątpliwie zasługuje na uwagę. Świetna pozycja.

---

[1] Więcej na ten temat można znaleźć w Nocie edytorskiej w książce.

[2] Stanisław Piotr Koczorowski (1888-1958), bibliotekarz, bibliofil i bibliograf, w latach 1920-1930 pracował w Bibliotece Polskiej w Paryżu. Za: W. Mickiewicz, Pamiętniki, s. 19.

[3] Aurelia Wyleżyńska (1889-1944), powieściopisarka i publicystka, mieszkała w Paryżu w latach 1924-1937, aktywnie uczestniczyła w życiu kulturalnym Polonii, zginęła w powstaniu warszawskim. Za: W. Mickiewicz, Pamiętniki, s. 19.

[4] W. Mickiewicz, Pamiętniki, Warszawa 2012, s. 425-426.

Władysław Mickiewicz, Pamiętniki, wydawnictwo Iskry, grudzień 2012, tekst na nowo opracował, wstępem, przypisami i notą opatrzył Marek Troszyński, oprawa twarda z obwolutą, stron 1012.

Władysław Mickiewicz (23 czerwca 1838 – 9 czerwca 1926) to najstarszy syn Adama Mickiewicza i Celiny z Szymanowskich. Był działaczem emigracyjnym, niestrudzonym strażnikiem pamięci i wydawcą twórczości swojego ojca. Tłumaczył literaturę polską na francuski i publikował ją. Popularyzował kulturę i historię Polski, zakładając w 1864 roku Księgarnię Luksemburską i fundując w 1903 roku Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu. Jest autorem Pamiętników – źródła wiedzy na temat Wielkiej Emigracji i działań Polaków zmierzających do odzyskania niepodległości Ojczyzny.