Marta Grzywacz, Obrońca skarbów.

Obrońca skarbów to swego rodzaju fabularyzowana opowieść, reportaż, o działalności Karola Estreichera, który od chwili wkroczenia wojsk niemieckich do Polski rozpoczął misję ratowania dzieł sztuki.

Karol Estreicher (młodszy) żył w latach 1906-1984. Pochodził ze znanej rodziny Estreicherów, której członkowie odpowiedzialni byli między innymi za tworzenie bibliografii polskiej. Pracowali nad nią już ojciec i dziadek. Był historykiem sztuki, bibliografem, rewindykatorem zabytków, pisarzem i dramaturgiem, autorem między innymi Historii sztuki w zarysie i Strat kultury polskiej pod okupacją niemiecką 1939-1944 wraz z oryginalnymi dokumentami grabieży.

Marta Grzywacz odtwarza najważniejsze fragmenty życia Karola Estreichera. Bliżej poznajemy rodzinę Estraicherów, dzieciństwo i młodość Karola. Mamy opowieść, rodzaj śledztwa, która nasycona została dialogami i emocjami. Autorka przedstawia, w jaki sposób działali Niemcy oraz w jaki sposób ze strony polskiej starano się chronić dzieła sztuki przed rabunkiem i wywiezieniem przez nazistów. Ponad dwa tysiące elementów z ołtarza Wita Stwosza zostały zapakowane w 33 oznaczone skrzynie i pięć tekturowych paczek. Na przykrycie szafy ołtarzowej, która została w świątyni zużyto 303 metry organdyny. Potem przez Niemców zostanie rozmontowana i wywieziona do Norymbergi. W Muzeum Czartoryskich w Krakowie w przygotowanych skrzyniach z ocynkowanej blachy zapakowano najcenniejsze dzieła sztuki. Arrasy z Wawelu zostały umieszczone w cylindrycznych metalowych futerałach, chorągwie trafiły do drewnianych walców, siodła i rzędy do drewnianych skrzyń, puchary, wyroby złotnicze, regalia, rękopisy z kolei do cynowanych. Przeczytać można o kłopotach, jakie pojawiały się z transportem przy ewakuacji, momentach przejęcia ratowanych dzieł sztuki przez Niemców i ich rabunku.  Z drugiej strony autorka przekazuje informację o grabieży dzieł sztuki dokonanej w Muzeum Narodowym w Warszawie i na terenie Zamku Królewskiego. Poznać można działalność prof. Lorenza na rzecz chronienia dzieł sztuki. 

Przy okazji dowiadujemy się o ewakuacjach muzeum w Londynie czy Amsterdamie. Działania te można porównać z brakiem jakichkolwiek planów jak ewakuować dobra kultury na terenie Polski. Bitwa pod Grunwaldem czekała w Zachęcie na ewakuację cztery dni, kiedy to płótno zwinięte w rulon zostało załadowane na konną platformę i wywiezione do Lublina. Jeszcze w czasie wojny Estreicher na emigracji rozpoczął walkę o rewindykację utraconych dzieł sztuki. Zostaje kierownikiem placówki rewindykacyjnej w Londynie. W 1946 roku dzięki jego zabiegom udaje się odzyskać między innymi ołtarz Wita Stwosza, zbiory Jagiellońskie i obrazy z Muzeum Czartoryskich.

To dobrze napisana i interesująca książka, z bibliografią i przypisami, która przybliża postać Karola Estreichera i proces grabieży i odzyskiwania dorobku polskiej kultury.

Marta Grzywacz, Obrońca skarbów. Karol Estreicher - w poszukiwaniu zagrabionych dzieł sztuki, Dom Wydawniczy PWN, wydanie 2017, oprawa twarda, stron 296.