Joanna Jurgała - Jureczka, Kobiety Kossaków.

Trudno pisać o kobietach w większości znanych, o których wspomina się przy okazji opracowań dotyczących ich mężów – artystów. Grały one przy nich tak zwane drugie skrzypce, żyły w cieniu, wypełniały odwieczne role matki, żony, kochanki i zasadniczo były posłuszne mężowskim nakazom lub też wybierały własne, niezależne drogi. Joanna Jurgała – Jureczka ukazała życie kobiet należących do rodziny Kossaków. Na podstawie zachowanych zapisków uczynionych w różnych formach oraz przede wszystkim listów, głównie dotąd niepublikowanych, odtworzyła ich losy, nurtujące je kłopoty, rozterki i szczęśliwe chwile. Czytając kolejno każdą biografię czytelnik ma możliwość bliższego poznania tychże kobiet, ale również może dokonać wnikliwej obserwacji zmian zachodzących kolejnych pokoleń w postrzeganiu życia i podejściu do tradycji, instytucji małżeństwa, miłości, posiadania i wychowania dzieci, spraw finansowych. 

Czytelnik poznaje chronologicznie i według drzewa genealogicznego losy kobiet: Anieli z Kurnatowskich Gałczyńskiej, Zofii z Gałczyńskich Juliuszowej Kossakowej, Zofii z Kossaków Romańskiej, Jadwigi z Kossaków Unrużyny, Jadwigi z Unrugów Witkiewiczowej, Marii z Kisielnickich Wojciechowej Kossakowej (z córkami Marią Pawlikowską – Jasnorzewską i Magdaleną Samozwaniec) oraz Anny z Kisielnickich Tadeuszowej Kossakowej (córką jej była Zofia Kossak Szczucka – Szatkowska). Dobrze, że autorka za każdym razem w tekście podkreśla, o której pani Zofii jest mowa, bo niezbyt wytrawny czytelnik mógłby się niechybnie pogubić. Każda z wymienionych bohaterek została również w autorkę zaopatrzona dla niej tylko szczególny atrybut. Przykładowo kolor srebrny i srebrna koronkowa suknia przypisana została Anieli z Kurnatowskich Gałczyńskiej, a kwiat kasztanowca Marii z Kisielnickich Kossakowej. 

Aniela z Kurnatowskich Gałczyńska urodziła sześć córek, a jedna z nich Zofia w wieku 21 lat poślubiła malarza Juliusza Kossaka. W swoim modlitewniku, który szczęśliwie zachował się do naszych czasów, odnotowywała rodzinne śluby, urodziny, daty śmierci, chrzciny. Aniela pisała również pamiętnik, którego odpis trafił do rąk autorki Dziedzictwa, Zofii Kossak, acz niewiadomo, co stało się z oryginałem. Zofia Juliuszowa Kossakowa z kolei nie pisała pamiętników i nie zachowały się po niej listy. Dożyła dziewięćdziesięciu lat, dbała o kwestie finansowe rodziny, wspomagała męża, a po jego śmierci sprzedała Kossakówkę swojej synowej Marii z Kisielnickich, żonie Wojciecha Kossaka. Mimo, że dom został przejęty przez rodzinę, to Zofia odtąd mieszkała w dworach i majątkach należących lub administrowanych przez zięciów i syna Tadeusza. Została pochowana we Lwowie, gdzie zmarła. Oprócz braci bliźniaków: Wojciecha i Tadeusza, miała również córki. Zofia chciała malować, ale zaprzepaściła swój talent, gdy wyszła za mąż za Kazimierza Romańskiego. Rodzina uważała ją odtąd za wielbicielkę hodowli drobiu. Nie było to szczęśliwe małżeństwo, raczej narzucone z góry i zawarte wbrew marzeniom. Romański nie był ani oszczędny, ani nie prowadził dobrego trybu życia, a jego majątek Hrusiatycze był licytowany.  Dopiero po wielu latach małżeństwa na świat przyszły dzieci: córki- Zofia i Maria oraz syn Jaś, który zmarł bardzo wcześnie. Zofia Romańska przeniosła się do Lwowa i tam wspomagana przez braci na nowo układała sobie życie. Druga córka Juliusza i Zofii z Gałczyńskich to wrażliwa i delikatna Jadwiga, która wyszła za mąż za Zygmunta Unruga, a ich córka Jadwiga została żoną ekscentrycznego Stanisława Ignacego Witkiewicza. W książce mowa jest również o żonie Tadeusza Kossaka, wielbicielce róż, Annie z Kisielnickich.  

Każda z tych kobiet miała inne plany, marzenia, priorytety. Mimo wszystkich losowych zawiłości, tak do końca nie można zrozumieć ich postępowania i życiowych wyborów. Trochę mi jednak żal, że siostrom Wojciecha i Tadeusza tak niezbyt szczęśliwie potoczyło się w życiu. Małżeństwa, jakie zawarły nie należały do udanych. Zofia nie miała na tyle odwagi, aby wybrać malarstwo i naukę. Jadwiga zdecydowała się z kolei opuścić męża, za którego ponoć wyszła z miłości. W Warszawie prowadziła pensjonat. Zupełnie nie mogę zrozumieć jej córki, także Jadwigi, która zdecydowała się na związek z Witkacym i wyraziła zgodę na życie według jego zasad. 

Kossakówny to rzeczywiście kobiety nietuzinkowe, ale przede wszystkim przedstawicielki swoich pokoleń. To one, które za życia stały w cieniu swoich mężów, są pierwszoplanowymi bohaterkami. Mężczyźni – ich mężowie, w książce Joanny Jurgały – Jureczki stanowią jedynie tło dla ich odpowiedniej prezentacji. Nie ma tu osobnych rozdziałów poświęconych Marii Pawlikowskiej – Jasnorzewskiej, Magdalenie Samozwaniec i pisarce Zofii Kossak. O tej ostatniej zresztą autorka popełniła wcześniej osobną biografię (Zofia Kossak. Opowieść biograficzna, wyd. PWN, 2014). Nie ma tu, więc zbędnych powtórzeń, a autorka mierzy się z próba ukazania kobiet Kossaków przede wszystkim na podstawie niepublikowanych materiałów. Toteż czytając książkę czytelnik nie znajdzie w niej współczesnego pośpiechu, a jedynie spokój, tło obyczajowe nieistniejącego świata i kunsztowny, zadbany styl. Warto nadmienić, że do książki dodano wkładkę z archiwalnymi fotografiami, tablicę genealogiczną, bibliografię i indeks osób. 

Ostatnia z Kossakówien, Anna Bugnon-Rosset (Anna Szatkowska), córka pisarki Zofii Kossak, odeszła 27 lutego 2015 roku w Szwajcarii, gdy książka Joanny Jurgały – Jureczki ukazywała się na rynku wydawniczym.

Joanna Jurgała - Jureczka, Kobiety Kossaków, Dom Wydawniczy PWN, wydanie 2015, okładka twarda, stron 336.