Mateusz Grzęda, Architektura pałacu Goetzów-Okocimskich w Brzesku - Okocimiu.

Pałac Goetzów – Okocimskich jak do tej pory nie doczekał się osobnego opracowania. Lukę tę zapełnia książka autorstwa historyka sztuki Mateusza Grzędy, która ukazała się nakładem wydawnictwa Universitas. Przedmiotem badań autora stała się architektura pałacu w Brzesku – Okocimiu, który został wzniesiony z inicjatywy zamożnego fabrykanta Jana Albina Goetza – Okocimskiego. Budynek otrzymał neobarokowy stylowy kostium, zarówno na zewnątrz jak i wewnątrz.  Autor książki zauważa, że jest to pierwszy zespół rezydencjonalny na terenie Galicji, który świadomie nawiązuje do tak mało cenionego w XIX wieku baroku. Pałac, o którym mowa, został wzniesiony przez wiedeńskich architektów. 

Mateusz Grzęda wnikliwie i jasno przedstawia kolejno dzieje pałacu, charakteryzuje neobarok wiedeński i atelier architektoniczne Fellner & Helmer oraz pokazuje w jakim stopniu i gdzie na terenach Galicji zastosowano neobarok w architekturze rezydencjonalnej pod koniec XIX i na początku XX wieku. Przybliża również postać Leopolda Simony’ego. Dokonuje także analizy typologicznej i analizy stylu struktury architektonicznej pałacu.

Rodzina Goetzów wywodząca się z Wirtembergii, wzbogaciła się dzięki browarowi w Okocimiu koło Brzeska. Jan Ewangelista Goetz przybył do Okocimia, aby w kwietniu 1845 roku zostać wspólnikiem Josepha Neumanna. Panowie założyli browar, który zaczął produkować piwo już w lutym 1846 roku. Po śmierci Neumanna, Goetz wykupił od wdowy i jego córki udziały wspólnika oraz majątek ziemski Okocim. W kolejnych latach fortuna Goetza skutecznie powiększała się. Właściciel browaru poślubił Albinę Żiżkę, z którą miał troje dzieci: Albinę, Różę i Jana Albina. W 1881 roku Jan Ewangelista Goetz uzyskał z rąk cesarza tytuł szlachecki otrzymując herb Elder von Okocim i to właśnie od tej pory członkowie rodziny występują pod nazwiskiem Goetzów – Okocimskich. W 1886 roku browar od ojca przejął wychowany w tradycji polskiej i na wielkiego dziedzica majątku, Jan Albin. W roku 1889 ożenił się on z Zofią Jadwigą hr. Sumińską, z którą miał trzy córki i syna. Jan Ewangelista zmarł w 1893 roku i od tej pory to jego syn pomnażał majątek, rozwijał rodzinne przedsiębiorstwo, wykupywał ziemie, udzielał się filantropijnie, gospodarczo i politycznie. W 1909 roku otrzymał tytuł barona z herbem własnego imienia, z dewizą w języku polskim: „Pracą i Prawdą”. To również Jan Albin wystawił okazałą rodzinną siedzibę. 

Plany architektoniczne pałacu wykonała wiedeńska firma Fellner & Helmer. Zaprojektowano piętrowy budynek z wielkim hallem oraz przylegające od zachodu skrzydło z kaplicą. Jednocześnie wokół pałacu założono ogród angielski o nieregularnym rozmieszczeniu roślin i krętych alejach. Dalej znajdował się park krajobrazowy, zabudowania browaru, przy bramie wjazdowej mieszkanie ogrodnika i masztalerza, szklarnie, stajnie, odkryta ujeżdżalnia. Wszystkie zabudowania oddalone od pałacu są utrzymane w tym samym stylu, co on. Za rozbudowę pałacu w latach 1908-1911 odpowiadał Leopold Simony. Wówczas powstało wielkie skrzydło wschodnie i wkomponowane w niego palmiarnia i ogród zimowy. W analizie typologicznej autor szczegółowo charakteryzuje kompozycje bryły architektonicznej pałacu. W analizie stylu poznać można między innymi wystrój wnętrz i charakterystykę elewacji.

Ciekawe są również partie książki, w których autor prezentuje styl neobarokowy w różnych zakątkach Europy i oczywiście na ziemiach polskich. Przedstawia rezydencje utrzymane w tym stylu, co zespół w Okocimiu i przyczyny powodzenia przyjmowania stylu neobarokowego. Zwraca również uwagę na czynniki, jakie przyczyniły się do wyboru architektów wiedeńskich przez Jana Goetza.

W książce główny tekst uzupełniają rozwinięte przypisy. Zamieszczono również między innymi bibliografię, indeks rzeczowy, indeks nazwisk. Książka ma przejrzysty układ i jak przystało na naukową pozycję jest ściśle opracowana pod tym kątem, a styl jest zwięzły, suchy i pozbawiony emocji. Pozwala to czytelnikowi na wyprowadzenie własnych wniosków i jest to zaletą książki tego rodzaju. W książce odnaleźć można również strony z bazą ikonograficzną ilustrującą przedmiot badań na przestrzeni lat. 

Obecnie pałac jest własnością prywatną i mieści się tam hotel. Latem ubiegłego roku z inicjatywy fundacji Nomina Rosae było zorganizowane w pałacu stylizowane na XIX wiek Złote Popołudnie. Zainteresowanych odsyłam między innymi na blogi Le reine de retro, Buduar Porcelany.

Mateusz Grzęda, Architektura pałacu Goetzów-Okocimskich w Brzesku - Okocimiu, wydawnictwo Universitas, wydanie 2014, seria: ARS VETUS ET NOVA,  Tom XLI, oprawa miękka ze skrzydełkami, stron 144 +54 il.