Paulina Sołowianiuk, Jasnowidz w salonie, czyli spirytyzm i paranormalność w Polsce międzywojennej.

Zainteresowanie spirytyzmem wśród bywalców salonów Polski międzywojennej można analizować w dość szerokiej skali. Jasno prezentuje to w swojej niebanalnej książce Paulina Sołowianuk. Preludium do tego, co działo się w okresie dwudziestolecia międzywojennego, odgrywa pierwszy rozdział poświęcony początkom spirytyzmu w połowie XIX wieku w Stanach Zjednoczonych, kiedy to trzy siostry Fox zanotowały w domu przemieszczanie się mebli i słyszały dziwne dźwięki. Szybko rozniosła się wieść, że dziewczynki potrafią komunikować się z duchami zmarłych. Nowy ruch zaczął się rozszerzać, a  sympatyków zaczęto nazywać spirytystami. W dość zawrotnym tempie dotarł też do głównych miast ziem polskich, bo już w 1853 roku po raz pierwszy zanotowano w Krakowie seans stoliczkowy. Gorączka seansów opanowała bywalców salonów zwłaszcza po I wojnie świtowej.

Paulina Sołowianiuk przedstawia cieszące się ówczesna sławą osoby uchodzące za media; seanse spirytystyczne, których przebieg pozostawił ślad we wspomnieniach i na fotografiach i osoby biorące udział w tego typu spotkaniach. Ba, prezentuje także instytuty i towarzystwa badające zdolności mediów i nadprzyrodzone zjawiska występujące podczas seansów, tak jak powstałe w roku 1921 Warszawskie Towarzystwo Psycho – Fizyczne czy też powstałe w roku 1927 Polskie Towarzystwo Metapsychiczne. Pokazuje również, że powoływano specjalistyczne czasopisma zajmujące się zjawiskami paranormalnymi jak powstałe na Śląsku w roku 1921 Odrodzenie czy też pismo Hejnał.  Pokazuje także, w jaki sposób echa wieczorów organizowanych w tak szczególny sposób zostały utrwalone w literaturze. Już Bolesław Prus umieścił owe motywy w Lalce, Faraonie i Emancypantkach, a Władysław Reymont w powieści Wampir z 1910 roku.

Jan Guzik podczas seansu spirytystycznego/ w książce fot. na str. 31

W okresie międzywojennym sławą jako medium cieszyli się Stefan Ossowiecki (jasnowidz), Teofil Modrzejewski (wykształcony i obyty, u którego zdolności pojawiły się ku jego zaskoczeniu w wieku dojrzałym) i Jan Guzik (pierwsze polskie medium fizyczne). Największym szacunkiem cieszył się Teofil Modrzejewski, który zdecydował się przybrać pseudonim Franek Kluska. W jego salonie bywali między innymi: Józef Piłsudski, Karol Szymanowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Tadeusz Boy – Żeleński, Lubomirscy, Potoccy. Podczas trwania seansów Kluski zjawy miały moczyć dłonie w parafinie i zostawiać po sobie odlew z odbiciem linii papilarnych i znaków szczególnych. W seansach Kluski nigdy nie dopatrzono się jakiegokolwiek oszustwa czy sztuczek, choć badali go najznamienitsi naukowcy i znawcy metafizyki.

Z kolei Stefan Ossowiecki znany był z auroskopii, czyli widzenia aury otaczającej człowieka oraz przewidywania śmierci na podstawie jej obrazu. Miał wyznaczyć godzinę śmierci margrabiego Zygmunta Wielopolskiego. Korzystał też z kryptoskopii, a więc miał możliwość do wglądu w zapisane treści oraz rozpoznawanie ukrytych przedmiotów bez potrzeby wchodzenia z nimi w zmysłowy kontakt. Utrzymywał również, że parokrotnie posłużył się bilokacją. Dzięki niej miał wziąć udział w międzynarodowym zjeździe w Wiedniu, chociaż jego ciało leżało na kanapie w Warszawie.  Co ciekawe Osssowiecki brał także udział w eksperymentach związanych z retrokonigacją, czyli zjawiskami otrzymywania wizji dotyczących zdarzeń przeszłych. Między innymi po odkryciu zamurowanego lochu na Zamku Królewskim w Warszawie, twierdził, że była to cela śmierci, z której wyprowadzano skazańców na egzekucję. Opisywał wygląd straży, pojmanych i ich ubiór, podał dane dotyczące konstrukcji lochu i położenie względem rzeki. Zdolności Ossowieckiego wykorzystywane były przez polityków. Sam zainteresowany miał ponoć otrzymać (i potem odmówić) od Piłsudskiego propozycję objęcia stanowiska w wywiadzie przy ambasadorze w Berlinie.

Autorka przedstawia również osoby mające zdolności telepatyczne, zajmujące się hipnozą i zielarstwem, uchodzące powszechnie za lekarzy cudotwórców, jasnowidzów, astrologów czy też największych wróżbitów okresu międzywojennego. Wszelkie nadprzyrodzone zjawiska skrzętnie notowano i publikowano w czasopismach, a w roku 1923 zorganizowano w Warszawie II Międzynarodowy Kongres Badań Psychicznych. W książce odnaleźć można również wiadomości dotyczące tego, że już wówczas ze zdolności jasnowidza korzystała policja i sądy. Osoby cieszące się uznaniem w omawianych kwestiach brały udział także w poszukiwaniach ludzi zaginionych i ewentualnych grobów.

s. 166

W książce szeroko cytowane są wspomnienia i artykuły związane z seansami spirytystycznymi i nadprzyrodzonymi zjawiskami, co czyni ją niezwykle ciekawą. Autorka pokazuje również, że spirytyzm i związane z nim ruchy miały niewątpliwie wpływ na ówczesną twórczość artystyczną. Pozycja kończy się rozdziałem poświęconemu przepowiedniom związanym z II wojną światową. 

Książka napisana jest przystępnym i jasnym językiem. Autorka od razu wyjaśnia trudne pojęcia związane ze zjawiskami metafizycznymi. Trzeba jednak podkreślić, że w pozycji na pierwszy plan wysuwa się osoba Stefana Ossowieckiego. Niemniej książka jest rzeczywiście pozycja udaną i wielce wzbudzającą ciekawość. Niektóre wątki moim zdaniem wymagałby przyszłościowo poszerzenia, bo dociekliwość czytelnika jest wielka. Warto nadmienić, że odnaleźć w pozycji można fotografie ze Zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego (zdjęcie na obwolucie przedstawia Juliana Ochorowicza w czasie seansu ze Stanisławą Tomczykówną ze zbiorów Mary Evans Picture Library/East News). Książka posiada zresztą bardzo staranną szatę graficzną, ale tak jest zawsze w przypadku książek wydawnictwa Iskier. Na końcu książki odnaleźć można przypisy, indeks osób i spis literatury (choć osobiście rozczarowały mnie podane tu książki pana Kopra).

 

Paulina Sołowianiuk, Jasnowidz w salonie, czyli spirytyzm i paranormalność w Polsce międzywojennej, wydawnictwo ISKRY, wydanie 2014, okładka twarda z obwolutą, stron 216.