Stanisław Wasylewski, Klasztor i kobieta. O miłości romantycznej. Pod urokiem zaświatów.

Nakładem wydawnictwa Iskry ukazała się książka, która mieści w sobie trzy pozycje – niegdyś wydane osobno – autorstwa Stanisława Wasylewskiego. Są to mianowicie: Klasztor i kobieta. Studium z dziejów kultury polskiej w średniowieczu, O miłości romantycznej, Pod urokiem zaświatów. Za wstęp odpowiedzialny jest profesor Janusz Tazbir. Wszystkie trzy tytuły są bardzo interesujące, ciekawe, okraszone anegdotami i przede wszystkim znakomitym, oczywiście już niespotykanym, stylem Stanisława Wasylewskiego. Od razu zaznaczę, że obecne wydanie zostało oparte na wydaniach: Klasztor i kobieta. Studium z dziejów kultury polskiej w średniowieczu, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1957; O miłości romantycznej nakładem Księgarni Wydawniczej H. Altenberga, Poznań, Wydawnictwo Polskie, Lwów 1921; Pod urokiem zaświatów, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1958. W obecnym wydaniu nie ma ilustracji, skorygowano też cytaty, ujednolicono i uwspółcześniono ortografię i interpunkcję. Zdecydowano się również zrezygnować z przypisów. 

Klasztor i kobieta prezentuje aspekty postrzegania życia kobiet w żeńskich klasztorach w okresie średniowiecza. Podkreśla, że ówczesne kobiety nie miały niejednokrotnie innego wyboru niż wieść życie w klasztorze. Konwenty kobiece były norbertańskie, cysterskie, benedyktyńskie, dominikańskie, franciszkańskie (klaryski), a do ich fundatorów zaliczali się ludzie majętni i dysponujący władzą.  O życiu za furtą, cudotwórczyniach, przeorysz, błogosławionych sióstr opowiadają przekazy hagiograficzne – żywoty Jadwigi śląskiej, Kingi, Salomei, Jolanty. Tak na marginesie trochę bardziej poznałam je podczas pracy nad pracą magisterską z historii. Stanisław Wasylewski przedstawia owiane legendą życie zakonnic, które umarły światu, czartu i ciału. Nakreśla także życie codzienne mniszek w zakonie, ubiór zakonny, życie według twardych reguł i przepisów domowych, czym się zajmowały i z czego się utrzymywały, ale również to, co stanowiło postrach zakonów od wielmożów po zbójców kryjących się w okolicznych lasach.

Część O miłości romantycznej jest mi bardziej bliska sercu. Wasylewski pisze o romantycznej miłości postrzeganej niemal jak sakrament, nacechowanej przesadą, wzniosłymi ideałami, ułudą, pozbawionej poczucia rzeczywistości, będącej dzieckiem wyobraźni, nienawidzącej małżeństwa i zazwyczaj nieszczęśliwej w swym wymiarze.  Wasylewski charakteryzuje typy kobiety romantycznej: egzaltowanej, duszy nieodgadnionej, niezrozumianej, opuszczonej, natchnionej, lubiącej zaciszne pokoje, nieznoszącej jasności dnia, żyjącej dla poezji i poetów, choć nieczytającej książek. Z wyglądu idealna romantyczka jest chuda, blada, melancholijna, z biustem osy. W domu posiada fortepian, sztambuch i écritoire, gdzie chowa  listy od wieszczów. Wasylewski przytacza nieszczęśliwe miłosne historie poetów. Poznajemy kochanki Słowackiego, Mickiewicza, Krasińskiego, porucznika konnej artylerii Antoniego Malczewskiego, Liszta i Balzaca. Przeczytać można o Klaudynie Potockiej, Emilii Plater, Joannie Bobrowej, Ewuni Ankwiczówny, Delfinie z Komarów Potockiej, Klementynie z Tańskich Hoffmanowej. To część arcyciekawa.

Pod urokiem zaświatów również dotyczy romantyków, ale tych, którzy oddawali się namiętnie pasji spirytyzmu. Mamy tu do czynienia z wirującymi stolikami, pojawiającymi się zjawami, które przekazują rady, upomnienia, ostrzeżenia. Pierwszymi spirytystami byli Krakowianie. Stoliki robiły wszystko, co im rozkazano, potem zaczęły mówić wróżyć. Pytano się o przeszłość i przyszłość, tajemnice wiary i życie ziemskie. Zaczęły powstawać na ten temat broszury, artykuły i książki i oczywiście przybywało znawców tematu, a nowa moda szybko rozprzestrzeniała się, sprawiając, że w większych miastach słyszano o paniach mających do czynienia ze światem duchów, apostołki wiedzy tajemnej, wróżbitki.

Wydana książka może rzeczywiście intrygować, a do stylu Wasylewskiego można się przyzwyczaić. Powyższe części odzwierciedlają zwyczaje, obyczaje i życie w średniowieczu i XIX wieku. Autor potrafi tak opowiadać w barwny sposób, że czytelnik ma wrażenie, że od ludzi, od których mowa dzielą go nie wieki, ale jakaś trudno do ogarnięcia chwila. Bliskość jest, bowiem wyczuwalna. Wielką rolę odgrywa tu anegdota, umiejętnie przez Wasylewskiego przekazana, niepozbawiona dowcipu i powabu. To znakomita lektura, należąca do tych, które z gruntu „nie starzeją się”.

 

Stanisław Wasylewski, Klasztor i kobieta. O miłości romantycznej. Pod urokiem zaświatów, wydawnictwo Iskry, wydanie 2013, oprawa twarda z obwolutą, stron 400.