Małgorzata Wrześniak, Florencja-muzeum. Miasto i jego sztuka w oczach polskich podróżników.

To ten rodzaj książki, który potrafi nie tylko wzbudzić ogromne zainteresowanie, ale również nieco zadziwić potencjalnego czytelnika rozmiarem pracy badawczej, jaką musiała wykonać autorka w jej przygotowaniu. Spis bibliograficzny książki Florencja – muzeum. Miasto i jego sztuka w oczach polskich podróżników autorstwa Małgorzaty Wrześniak zamyka się, bowiem na około czterdziestu stronach i obejmuje literaturę przedmiotu z podziałem na źródła rękopiśmienne, drukowane oraz opracowania. Baza źródłowa opiera się głownie na zapiskach, listach, diariusze z podróży do Włoch, przewodniki, wspomnieniach, pamiętnikach, raportach z podróży pochodzących z okresów, o których mowa w poszczególnych rozdziałach.  Od razu należy wspomnieć o bazie ikonograficznej. Tekst poparty jest, bowiem fotografiami zabytków sztuki, którymi polscy podróżnicy się zachwycali, o których wyrażali swoje opinie lub też, które, nie wzbudzały w nich zbyt wielkiego entuzjazmu. Chodzi, więc o wyrażanie wrażeń Polaków z pobytu we Florencji dotyczących uroków miasta i dzieł sztuki zgromadzonych w muzeach i kościołach. Autorka zamknęła badania w obrębie czasowym obejmującym okres od 1540 roku do około 1825 roku. Data początkowa dotyczy pierwszej relacji o florenckich zabytkach Jana z Ocieszyna Ocieskiego (1501-1563) odbywającego dyplomatyczną misję do Rzymu w latach 1540 -1541[1], a data końcowa jest umowna i wyznacza koniec podróżowania po Europie w „starym stylu”, na co niewątpliwy wpływ miała budowa kolei na starym kontynencie[2].
 

Książka została podzielona na kilka rozdziałów, z których pierwszy poświęcony jest stanowi badań dotyczącego tematu, a kolejne odpowiednio wiekom XVI, XVII, XVIII i XIX. Jedynie pierwszy rozdział przybrał formę tabeli, w której zainteresowani znajdą przedstawione w czytelny i uporządkowany sposób stan badań nad pamiętnikami z podróży z trzech stuleci obejmującymi opis Florencji i powstałymi w latach 1540 - 1825. Ujęte tu stały diariusze z podróży Polaków, którzy odwiedzili Florencję, a swoje wrażenia zapisali. Tabela obejmuje, więc autora diariusza, lata podróży, pobyt we Florencji z zaznaczeniem, czy miasto było odwiedzane w drodze do Rzymu czy w drodze z wiecznego miasta, cel podróży, lokalizację tekstu rękopisu lub druku oraz opracowania.

Kolejne rozdziały przedstawiają analizę tychże relacji z obszernymi cytowanymi przez autorkę źródłami. W XVI wieku relacje pozostawili po sobie między innymi Stanisław Reszka i bliżej nieznany Anonim kórnicki (rękopis przechowywany jest w Bibliotece Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk). W opisach zwracano uwagę na starożytność przedmiotu, kruszec, z którego został wykonany i bogactwo ornamentu. Z XVII wieku zachowało się trzynaście relacji z pobytu we Florencji, z których większość ma charakter pobytu w celach edukacyjnych. Inne miejsce zajmuje tekst diariusza członków orszaku młodego Władysława Wazy (następca tronu przebywał w stolicy Toskanii od 26 stycznia do 20 lutego 1625 roku) oraz pamiętnik Piotra Daniłowicza, który opisywał poselstwo Jerzego Ossolińskiego. W XVIII wieku Florencję odwiedzili między innymi Stanisław Staszic, Konstancja Morawska z Radziwiłłów, Stanisław Poniatowski (bratanek ostatniego króla Polski), Augustyn Moszyński, Julian Ursyn Niemcewicz, Ignacy Potocki i jego młodszy brat Stanisław Kostka Potocki, który odbył kilkakrotnie podróż celem zebrania materiałów do opracowania O sztuce u dawnych, czyli Winkelman polski[3].

 

Interesujący wydaje się rozdział poświęcony pobytom Polaków we Florencji na początku XIX wieku. Autorka podkreśla, że nabierają już one charakteru romantycznego sentymentalizmu. W latach 1803-1804 podróżowali po Europie Jan Feliks Amor Tarnowski z żoną Walerią ze Stroynowskich i teściem, celem ukojenia bólu Walerii po śmierci dwuletniego synka Kazimierza[4]. Jak donosi Małgorzata Wrześniak, Waleria Tarnowska pozostawiła zapiski pełne poetyckiego stylu, egzaltacji, melancholii i osobistych wzruszeń. Tarnowska wypowiada się na temat zwiedzanych muzeów, pałaców, kościołów, willi. Po Italii w latach 1816-1818 podróżowała Maria z Czartoryskich Wirtemberska (1768 -1854), która notowała swoje spostrzeżenia na temat miast, ludzi, obyczajów i sztuki, a we Florencji przebywała dziesięć dni. A w roku 1827 we Florencji przebywała Anna z Tyszkiewiczów Potocka (1776-1867), żony Aleksandra Potockiego, syna Stanisława Kostki. Autorka książki podkreśla, że w jej relacji dominuje zgorzknienie i złośliwość wobec spotkanych tutaj ludzi, którego przyczyną była prawdopodobnie trauma związana ze śmiercią córki Konstancji[5]. 

W kolejnym rozdziale Małgorzata Wrześniak poddaje analizie źródła, które kształtowały relacje polskich podróżników. Relacje z XVI i XVII wieku dowodzą, że podróżni zwiedzali miasto według wcześniej wytyczonej trasy, na której znaleźć można obowiązkowe do zobaczenia obiekty, a te z kolei opisywane są według schematu. Na przełomie XVIII i XIX wieku polscy podróżnicy częściej sięgają do fachowej literatury w rodzaju przewodników czy opisów francuskich podróżników. W ostatnim rozdziale autorka omawianej pozycji podkreśla, że analiza diariuszy z lat 1540-1825 ukazuje, ze funkcjonowała wówczas określona lista obiektów, które należało we Florencji zobaczyć i istniały typowe trasy zwiedzania. Zwraca również uwagę, że istniała oczywiście różnica w pisaniu relacji z podroży wynikająca z różnicy wykształcenia, poziomu i charakteru piszących oraz ówczesnych uwarunkowań historycznych. 

Florencja – muzeum. Miasto i jego sztuka w oczach polskich podróżników autorstwa Małgorzaty Wrześniak to książka niewątpliwie bardzo ciekawa, prezentująca to, co Polakom podobało się w minionych wiekach we Florencji, na co zwracali uwagę, co krytykowali, czym się zachwycali. Czytelnik ma możliwość przeczytania fragmentów rękopiśmiennych źródeł dyplomatów, szlachty, posłów, księży, przechowywanych i normalnie niedostępnych. To niemała gratka dla interesującego się tematem czytelnika.

---

[1] M. Wrześniak, Florencja – muzeum. Miasto i jego sztuka w oczach polskich podróżników, Kraków 2013, s. 37. 
[2] Tamże, s. 12. 
[3] Tamże, s. 89. 
[4] Tamże, s. 197. 
[5] Tamże, s. 289.

Małgorzata Wrześniak, Florencja-muzeum. Miasto i jego sztuka w oczach polskich podróżników, wydawnictwo Universitas, wydanie 2013, seria: MUZEOLOGIA. Teoria - praktyka - podręczniki, Tom 5, okładka miękka ze skrzydełkami, format B5, stron 560.

Małgorzata Wrześniak, doktor nauk humanistycznych, historyk sztuki i tłumacz. Od wielu lat związana z Instytutem Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Zajmuje się teorią sztuki, historią estetyki i doktryn artystycznych, a zwłaszcza historią estetycznego przeżycia staropolskich podróżników. W sposób szczególny interesuje się sztuką i historią Florencji, gdzie organizuje wystawy i prowadzi międzynarodowe seminaria podejmujące złożoną problematykę współczesnych recepcji i przekształceń florenckich arcydzieł.