Franciszek Galiński, Gawędy o Warszawie.

Gawędy o Warszawie Franciszka Galińskigo (1871 -1942) po raz pierwszy zostały wydane w roku 1937. Jeszcze przed wojną książka była dwukrotnie wznawiana i cieszyła się powodzeniem. Niedawno książka została ukazała się nakładem wydawnictwa Zysk i S-ka i zyskała nową, współczesną, bardzo staranną szatę graficzną. Pozycja nie zawiera, co prawda osobnego wstępu od redakcji, ale są przypisy, w których sprawy merytoryczne i ewentualne pomyłki autora zostały wyjaśnione i za które odpowiada Grzegorz Piątek. Najważniejsze chyba jest jednak to, że obecna edycja oparta jest na wydaniu Gawęd o Warszawie z 1937 roku, ale zastosowano uwspółcześnienie pisowni nazw własnych, ortografii i interpunkcji. Ponadto adekwatnie do tekstu wpleciono stare fotografie i grafiki. Całość robi nieziemskie wrażenie zwłaszcza, gdy czytelnik weźmie pod uwagę, że tekst pochodzi z końca lat 30. XX wieku.

Na książkę złożyły się krótkie lub czasami nawet bardzo krótkie gawędy o Warszawie. Franciszek Galiński na początku przedstawia rys historii miasta, potem jednak już nie trzyma się chronologii. Gawędy dotyczą różnych epok historycznych, więc znaleźć w nich można opowieści o królach, posłach, szlachcicach, arystokratach, widmach nawiedzających zamek, artystach pracujących w Warszawie. Nie zapomina o straży ogniowej, kramarzach, handlujących na targowiskach, Żydach, różnego autoramentu rzemieślnikach, biedocie warszawskiej. Mnóstwo tu legend, anegdot i ciekawostek. Franciszek Galiński zapoznaje także czytelnika z położeniem ulic, historią poszczególnych budynków wraz z ich zmianami architektonicznymi. Czytelnik dowie się, że plac Zamkowy odsłonięty został dopiero w 1818 roku i że w dniu 3 maja 1791 roku fasada Zamku nie była z ulicy Świętojańskiej widoczna[1], jak zmieniły swoją postać dawny targ koński, a dziś ulica Królewska, dawny plac Czerwony, dziś ulica Mazowiecka, ulice Niecała i Fredry[2],  że Warszawa z roku 1776, licząca 45 tysięcy ludności, miała 126 browarów[3], że Wisła niejednokrotnie niszczyła podczas powodzi mosty: Adama Ponińskiego z roku 1775, most palowy z roku 1807 na wprost Mariensztatu i takiż most marszałka Davousta z roku 1808 na wprost ulicy Bednarskiej[4] (żelazny most inżyniera Stanisława Kierbedzia powstał w 1864 roku) i że pierwszym budynkiem wywołującym podziw swą wysokością, była dla Warszawy baszta Cedergrena przy ulicy Zielnej[5].

Można przeczytać o redutach i zabawach karnawałowych, organizowanych maskaradach, tańcach i jedzeniu, muzyce, działających teatrach,  tancbudach, restauracjach, kawiarniach, winiarniach, gospodach i traktierniach. Można także zyskać taką wiadomość, że w roku 1844 z rozkazu ówczesnego generał-gubernatora wszystkie prawie szyldy zostały przerobione tak, że obok polskich miały się znajdować i ruskie napisy. Obchodzono jednak przepis, bo obok łokciowych liter polskich drobny napis ruski zaledwie mógł być dopatrzony[6]. Od maja zabawę też dostarczały ogrody: Saski, Krasińskich, Szucha w Alejach Ujazdowskich, Vauxhall (na Foksalu). Franciszek Galiński w swoich gawędach poświęca również uwagę temu, jak spędzano okres świąteczny w Warszawie: Boże Narodzenie, Wielkanoc, Boże Ciało, okres postu i adwentu, Zielone Świątki, Zaduszki. Zimą wielkim powodzeniem cieszyły się ślizgawki na stawach łazienkowskich, w zacisznej kotlinie Doliny Szwajcarskiej, na Koszykowym pierniczku cyklistów lub na niezasypanym jeszcze stawie Dynasów[7].

Autor nie mniejszą uwagę poświęca ówczesnym okolicznym rejonom a dzisiejszym dzielnicom Warszawy. Czytamy krótkie wzmianki między innymi o Powiślu, Wilanowie, Bielanach, Falentach, Woli, Olszynce, Tarchominie, Starej Kępie, Ursynowie, Natolinie. Czytelnik pozna kulisy istnienia takich organizacji jak: Warszawskiego Towarzystwa Łyżwiarskiego, Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego Yacht Club czy Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów. 

Franciszek Galiński miał dar opowiadania. Posługiwał się językiem prostym, zrozumiałym, acz jednocześnie pełnym powagi i elegancji. W naszym odbiorze jest to obecnie styl nieco archaiczny, ale mnie osobiście odpowiada. W swoje opowieści autor wplótł fragmenty dostępnych mu źródeł. Niejednokrotnie też powołuje się na znaną mu literaturę. Gawędy o Warszawie to książka niezwykła i pełna już dziś niespotykanego wdzięku. 

---

[1] F. Galiński, Gawędy o Warszawie, Warszawa 2013, s. 18. 
[2] Tamże, s 162. 
[3] Tamże, s. 145. 
[4] Tamże, s. 221. 
[5] Tamże, s. 200. 
[6] Tamże, s. 81. 
[7] Tamże, s. 327.

Franciszek Galiński, Gawędy o Warszawie, wydawnictwo Zysk i S-ka, wydanie 2013, oprawa twarda z obwolutą, stron 396.

* na ostatnim zdjęciu książka bez obwoluty, jak czytam to zdejmuje zawsze i niestety zapomniałam dodać