Barbara Obtułowicz, Maria Amparo Muñoz y de Borbón. Księżna Czartoryska.

To wspaniała, a nawet znakomita biografia! Trwam nadal w pełnym zachwycie nad tą książką, opartą na bogatym materiale źródłowym, napisaną w jasny, przystępny, ale przede wszystkim interesujący sposób. To książka, która potrafi porwać tak jak nie jedna lepsza powieść. 

Profesor Barbara Obtułowicz napisała pierwszą kompletną biografię Amparo Muñoz y de Burbon, księżnej Czartoryskiej, czerpiąc wiadomości z materiałów rękopiśmiennych odnalezionych w archiwach hiszpańskich i polskich. Autorka zaznacza, że źródła drukowane takie jak pamiętniki z epoki oraz opracowania dotyczące omawianego okresu stanowią jedynie uzupełnienie tychże materiałów. Autorka opiera się na bogatej korespondencji Amparo prowadzonej z rodzicami, mężem i jego rodziną. Wielokrotnie cytuje obszerne fragmenty, i co ciekawe, robi to najpierw w oryginalnym języku tak jak zostały one napisane, czyli po francusku i hiszpańsku, a następnie czytelnik w nawiasie odnajdzie tłumaczenie Autorki w języku polskim. Znaleźć jednak można listy pisane przez Amparo w mieszaninie polsko-francuskiej lub polsko-hiszpańskiej. 

Profesor Barbara Obtułowicz zaznacza, że układ książki jest chronologiczno-problemowy i odpowiada trzem etapom życia Amparo. Na książkę złożyły się trzy rozdziały obejmujące kolejno lata: 1833/34 (dotyczy rodziców Amparo), 1834-1854 (dzieciństwo), 1855-1864 (księżna Czartoryska). Ten ostatni jest największy pod względem objętości. W biografii Amparo czytelnik odnajdzie losy nie tylko jej samej, ale również bliżej pozna rodziny Muñozów i Czartoryskich. 

W książce odnaleźć można liczne anegdoty, ciekawostki i przede wszystkim scenariusze, które napisało życie, a które mogłyby być kanwą filmu. Już historia miłości rodziców Amparo: Marii Krystyny, wdowie po Ferdynandzie VII, królu Hiszpanii i Agustina Fernanda Muñoz, gwardziście pochodzącym ze skromnej rodzinie, należała do wyjątkowych. Aby nie tracić pozycji regentki swej córki Izabelli II, zdecydowali się na małżeństwo morganatyczne zawarte w 1833 roku (nota bene zaledwie trzy miesiące po śmierci Ferdynanda VII), a swoje dzieci wychowywali w dyskrecji i odosobnieniu. Amparo urodziła się, jako pierwsza z licznej gromadki rodzeństwa (plus dwie przyrodnie siostry z pierwszego związku Marii Krystyny) w listopadzie 1834 roku. Jej dane dotyczące daty urodzenia i rodziców zostały utajnione i sfałszowane. Podobnie było w przypadku kolejnych dzieci. Sytuacja taka trwała do roku 1844, kiedy morganatyczne małżeństwo zostało podane do publicznej wiadomości, a  Muñoz otrzymał tytuł księcia de Riánsares, granda Hiszpanii i ordery: Złotego Runa i Karola III. Oczywiście kolejne ciąże Marii Krystyny było trudno zatuszować przed opinią publiczną, acz Maria Krystyna radziła sobie doskonale. W polityce i finansach cechowała ją zachłanność, acz wiadome jest, że była idealną matką i żoną. Amparo była więc tak jak pozostałe dzieci wychowywana z dala od rodziców, acz w luksusowych i cieplarnianych warunkach i według zaleceń Marii Krystyny.

Pełna sensacji wydaje się też ucieczka dzieci i księstwa z Hiszpanii w niespokojnym roku 1854. Między innymi Amparo i jej siostra Milagros przemieszczały się w strojach wieśniaczek. Od tej pory domem była Francja i pałac w Malmaison. Z kolei Amparo i Władysława Czartoryskiego połączyła miłość od pierwszego wejrzenia. Spóźniona z winy szwaczki na wystawny obiad z rodziną Czartoryskich, dwudziestoletnia Amparo oczarowuje dwudziestosiedmioletniego Władysława urodą i delikatnością. Małżeństwo trwało zaledwie dziewięć lat, z tego większość czasu młodzi byli rozdzieleni. Władysław został przeznaczony przez ojca na spadkobiercę kierowania Hotelem Lambert. Był rozdarty między miłością do Polski, a miłością do żony. Amparo dość niechętnie przyjmowała zabiegi polityczne męża i całej rodziny Czartoryskich. Zaledwie dwukrotnie była w Sieniawie, za to lubiła bawić w Rzymie u siostry Milagros, w majątku Witolda (brata Władysława) i Maryni w Changy, Neris i Malmaison. Unikała ziemi polskiej, ale unikała też Polaków. Języka polskiego zaczęła się uczyć na dobre dopiero pięć lat po ślubie! Jako matka nie potrafiła dostrzec indywidualnych potrzeb swojego dziecka, a jej zachowania nasuwają przypuszczenia o oziębłości wobec Gucia. Warto nadmienić, że sam poród trwał 36 godzin i był to poród kleszczowy. Cierpiała jednak fizycznie, ponieważ jej zdrowie z biegiem lat stale się pogarszało. Była osobą bardzo religijną, miała specyficzne poczucie humoru, lubiła bale i jazdę konną, miała skłonności do melancholii i depresji, wychowana w posłuszeństwie kochała i szanowała rodziców i męża, starała się wypełniać narzucone jej zadania, choć nie zawsze jej się to udawało. Czytelnik towarzyszy Amparo do ostatniej chwili życia, która Autorka opowiada w tak sugestywny sposób, że wzruszenie ogarnąć może niejednego czytelnika. 

Amparo żyła w epoce romantyzmu, a jej historia jest owiana romantycznością począwszy od związku jej rodziców. Profesor Barbara Obtułowicz rzetelnie opowiedziała o księżnej Czartoryskiej, ukazując jej wady i zalety osobowości. Czytelnik znajdzie tu wspaniale opisy życia codziennego, zajęć, obowiązków, opisy wspaniałej garderoby i ozdób, kupowanych i otrzymywanych prezentów, wnętrz, opisy rozrywek: bali, przyjęć, spotkań, bytności w teatrze czy operze, wyjazdów. Między innymi można dowiedzieć się, że posag Amparo stanowiły klejnoty w formie broszek, bransoletek, korali o wartości 581 800 franków, suknie – 14299 fr., szale i chusty – 12650 fr., mantylki i okrycia wierzchnie – 10850 fr. Autorka wymienia dokładnie, co składało się na odzież księżnej. Oprócz tego analizuje relacje Amparo z poszczególnymi członkami rodziny tak jednej jak i drugiej strony. Stara się także odtworzyć uczucia, jakie targały księżną Czartoryską, jej mężem i synem. Warto nadmienić, że małżeństwo Amaro z Władysławem, było pełne miłości, wierności i wzajemnego szacunku. Fragmenty listów Władysława do Amparo pełne romantycznych określeń czyta się ze wzruszeniem.

Powtórzę, więc to, co napisałam na początku. To znakomita pozycja opowiadająca o życiu arystokracji w XIX wieku. W książce odnaleźć można fotografie z epoki, zresztą bardzo dobrze opisane, indeks osób, biografię oraz przypisy. Wspaniała lektura.

 

Barbara Obtułowicz, Maria Amparo Muñoz y de Borbón. Księżna Czartoryska, Wydawnictwo Universitas, wydanie 2013, oprawa twarda, stron 300 + 32 il.

Barbara Obtułowicz – dr. hab. prof. Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, historyk, hispanista. Wielokrotna stypendystka Ministerstwa Spraw Zagranicznych Królestwa Hiszpanii. Prowadzi prace badawcze w zakresie XVIII i XIX – wiecznej historii Hiszpanii i Latynoameryki. Dotyczą one zarówno zagadnień polityczno-dyplomatycznych, jak również społecznych i kulturalnych, związanych z teatrem hiszpańskim oraz kobietą hiszpańską doby romantyzmu, a przede wszystkim z dziedziną biografistyki. W ostatnich latach poszerzyła obszar zainteresowań badawczych o rodzinę Czartoryskich. Publikacje Barbary Obtułowicz opierają się na dokumentacji rękopiśmiennej z archiwów Hiszpanii, Francji, Watykanu, Ameryki Łacińskiej i Polski. Współpracuje z ośrodkami naukowymi w Hiszpanii (Madryt, Barcelona, Alicante, Valladolid), Argentynie (Buenos Aires)i w Polsce. Autorka wielu recenzji,ponad 70 artykułów w czasopismach krajowych i zagranicznych oraz trzech monografii: "Książę Pokoju księciem wojny. Polityka Manuela Godoya wobec Francji w latach 1792-1808", Kraków 1999; "Kobieta hiszpańska w dobie kształtowania się społeczeństwa liberalnego", Kraków 2004; "Luis José Sartorius, hrabia de San Luis. “Polak”, który nie był Polakiem", Kraków 2012.

* zdjęcia i podkreślenia w biogramie Autorki własne.
** odsyłam też do bloga O biografiach i innych drobiazgach, gdzie  można odnaleźć polecane lektury o rodzinie Czartoryskich.