Jerzy S. Majewski, Warszawa na starych pocztówkach.

Warszawa na starych pocztówkach autorstwa historyka sztuki i varsavianisty Jerzego S. Majewskiego to książka, obok której nie można przejść obojętnie. Autor poprzez zbiór pocztówek pochodzących z początku XX wieku oraz zdjęć wykonanych współcześnie, przedstawia czytelnikowi Warszawę. Na książkę złożyło się 99 widokówek wysyłanych z Warszawy do różnych rejonów ziem polskich oraz poza jej granice. Są jednak wśród nich również pocztówki wysyłane przez ludzi z prowincji do rodziny w Warszawie tak jak ta prezentująca drewniany – dziś nieistniejący - teatr letni w Ogrodzie Saskim wysłana z letniska Mokrej Wsi w lipcu 1905 roku. Na widokówkach widnieją ulice, zabytki, budowle, które niegdyś uchodziły za nowoczesne i uznawane były za cud techniki tak jak widniejący na pocztowce z lat 30, wieżowiec Prudential (1929-1934) na placu Napoleona – dziś placu Powstańców Warszawy - będący wówczas najwyższym budynkiem w Polsce. Niektóre z nich przetrwały, choć w zmienionej nieco formie, a inne zupełnie przestały istnieć. 
 

Jerzy S. Majewski pisze w sposób zajmujący. Przede wszystkim od razu określa, kiedy powstało zdjęcie ujęte w pocztówkowy format i dlaczego akurat przed tą czy po tej dacie, jeżeli dokładnie nie jest określone. Przy przedstawianiu Mostu Kierbedzia czytamy, że zdjęcie powstało około 1912 roku, ponieważ świadczą o tym elektryczne tramwaje, które w Warszawie pojawiły się w 1908, latarnie pastorały, ale przede wszystkim metalowe barierki wzdłuż wytyczanego wówczas bulwaru przy Wybrzeżu Kościuszkowskim.  

Jerzy S. Majewski prezentuje nie tylko historię obiektu widniejącego na omawianej pocztówce, przedstawia style architektoniczne i architektów, lata budowy i kolejno przebudowy, zniszczenia i odbudowy, a także rozbiórki (jak w przypadku cerkwi na placu Saskim - dziś Piłsudskiego – ukończonej w 1912 roku przez Rosjan i rozebranej 14 lat później przez Polaków), jeżeli takowe były odnotowane. Czytelnik dowie się również o zmianie nazw ulic, umiejscowienia pomników, wiaduktów, mostów, sklepów, księgarń, hoteli, cukierni, kościołów, cerkwi, synagog, restauracji czy kawiarni. Czasami Autor wkracza do wnętrza budynku opisując je wnikliwie i z wielką dokładnością. Co więcej odnotowuje, na którym filmie z okresu międzywojennego możemy je podziwiać. Z drugiej strony potrafi jeszcze w to wszystko doskonale wpleść historię życia mieszkańców danych kamienic i pałaców, czy też przedstawić cele i funkcje obiektów użyteczności publicznej. Autor nie szczędzi, bowiem licznych anegdot. Przykładowo czytelnik dowie się, ze w pałacu namiestnikowskim – dziś to Pałac Prezydencki – w dobie późnego baroku urządzano tu huczne bale i przyjęcia. Gdy Karol Radziwiłł „Panie Kochanku” był na emigracji, to z inicjatywy Józefa Salwatora i Jana Morani organizowano w nim reduty, czyli bale publiczne.

Zachwycają przede wszystkim niegdysiejsze ulice pełne drzew i wspaniale prezentujących się kamienic. Jakże boli serce, gdy patrzy się na to, co obecnie znajduje się w tych samych miejscach na Marszałkowskiej, Koszykowej czy Alejach Ujazdowskich. To sceneria pozbawiona drzewostanu i pełna ponurego socrealistycznego budownictwa. Po niektórych obiektach, tak jak po torze cyklistów na Dynasach, który dotrwał do 1937 roku, nie pozostało ani śladu. Z kolei po innych zieje pustka, tak jak po pałacu Karasia wybudowanego w stylu wczesnego klasycyzmu w latach 1769-1772 dla stronnika królewskiego Kazimierza Karasia, a rozebranego około 1912 roku, który stał z boku pomnika Kopernika usytuowanego u zbiegu Krakowskiego Przedmieścia i Nowego Światu. 

Jak dla mnie książka jest atrakcyjna i bardzo interesująca. Na omówienie każdej zaprezentowanej widokówki przeznaczono każdorazowo dwie strony. Układ pozycji jest jasny, klarowny i zasygnalizowany rozdziałami i dodatkowo zastosowaną kolorystyką. W lekturze nienasycony wiadomościami czytelnik, odnajdzie również spis bibliograficzny, który pomoże mu poszerzać wiedzę na własną rękę. Warto zaznaczyć, że Autor w opracowaniu niejednokrotnie cytuje fragmenty literatury pamiętnikarskiej i we wstępie krótko przedstawia historię polskich pocztówek. Warszawa na starych pocztówkach to książka, do której powinien zajrzeć nie tylko mieszkaniec Warszawy.

 


Jerzy S. Majewski, Warszawa na starych pocztówkach, wydawca: Agora SA, marzec 2013, oprawa miękka, stron 234.