Dorota Folga - Januszewska, Jak czytać malarstwo polskie. Od XI wieku do 1914 roku.

Od paru tygodni codziennie znajduję czas na bardzo przyjemną chwilę ze wspaniałym albumem autorstwa Pani Doroty Folgi – Januszewskiej. Moich achów, ochów i westchnień nie ma końca. Jestem, bowiem pod wielkim urokiem książki, która ukazała się nakładem wydawnictwa Universitas i dotyczy wybranych dzieł powstałych na przestrzeni wieków w zakresie malarstwa polskiego. Zakres czasowy brany pod uwagę został już określony w tytule: od XI wieku do 1914 roku. Jak doczytałam na stronie wydawnictwa, jest to pierwszy tom dotyczący kręgu malarstwa polskiego, drugi ukaże się jeszcze w tym roku. Książki ukazały się w świetnej serii „Jak czytać…”. Jeżeli zaglądacie na bloga, to na pewno zorientowaliście się już, że miałam możliwość przeczytania dwóch książek wydanych w tej serii: Historię świata w sztuce oraz Jak czytać architekturę. Niedawno ukazały się równie ciekawe pozycje, a mianowicie: Jak studiować historię sztuki i Metody i teorie historii sztuki.

s. 109// kontekst do obrazu Andrzeja Stecha, Spacer przed murami Gdańska, 1670-1672.

Krótką notkę poprzedzającą właściwy tekst, prof. Dorota Folga - Januszewska rozpoczyna od odpowiedzi na postawione pytanie: Czy można czytać malarstwo?  Tłumaczy, że „czytanie” malarstwa oznacza jego „rozumne oglądanie” i „czytać” można na różne sposoby. Owe drogi „czytania” prowadzą do zdobycia wiedzy na temat kondycji człowieka, piękna, stosunku do świata, wiary, cierpienia i okrucieństwa, próżność, tradycji, zwyczajów, miłości, poszukiwania nowych dróg i światów innego wymiaru oraz filozofii życia. Autorka mówi o zakodowaniu w obrazach owego genius loci, na który składają się takie czynniki jak: duch miejsca, specyfika narodu, predyspozycje do pewnych wyborów, dzieje grzechów i historie bohaterstwa. Czytanie malarstwa polskiego jest więc próbą nie tylko wniknięcia w samą istotę obrazów powstałych na historycznych ziemiach polskich, ale także zrozumienia kultury i stylu myślenia charakterystycznego dla obszarów ziem polskich w różnych momentach historii (s.5).

s.160// Kazimierz Wojniakowski, Zebranie towarzyskie w parku, 1797.

Autorka przedstawiła w książce wybór 151 dzieł malarskich zaprezentowanych w kontekście ponad 400 innych obrazów. Jak zaznacza miało to na celu zwrócenie uwagi czytelnika na bogactwo treści, na znaczenia i na formę dzieł. Wśród dzieł malarskich omawianych w książce odnaleźć można: miniatury książkowe, freski, fragmenty ołtarzy, obrazy na desce i płótnie, pastele i akwarele. W przypadku nieznajomości autorów obrazów opisy dotyczą formy, historii i znaczenia malowideł. Opisy dzieł od czasów nowożytnych poprzedzone są notatkami biograficznymi ich twórców. W przypadku, gdy analizowany jest inny obraz tego samego artysty, zamieszczone są odwołania do notatki podanej na wcześniejszych stronach. Na uwagę czytelnika zasługuje to, że pod każdym omówieniem obrazu znajduje się bibliografia - spis lektur wykorzystanych przez Autorkę książki. Tak na marginesie napisze od razu, że w ksiązce umieszczone są również przypisy i indeks nazwisk, ten ostatni szczególnie przydatny w poszukiwaniach danego malarza.

s. 152-153

Pełen spis obrazów odnajdziecie w podanym na końcu tego postu spisie treści. Mamy między innymi tu psałterze, żywoty świętych, portrety, sceny rodzajowe, religijne, mitologiczne, obrazy inscenizujące bitwy, malowidła na sklepieniach i ścianach, obrazy prezentujące widoki, wnętrza, przyrodę. W książce znalazły się między innymi opisy takich dzieł jak: Psałterz Królowej Jadwigi (ok. 1299-1400) zwany także Psałterzem floriańskim, który jest najstarszym zachowanym w całości zabytkiem języka polskiego; znany nam bardzo dobrze obraz Matki Boskiej Częstochowskiej (przed 1382); Tomasza Dolabelli Bitwa pod Lepanto (1632); Taniec śmierci z kościoła Bernardynów w Krakowie (ok. 1670);  Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem (1878); Józefa Mehoffera Dziwny ogród (1902-1903) czy Jacka Malczewskiego Śmierć (1902). 

s.162// Kazimierz Wojniakowski, Konstytucja 3 maja 1791, 1806.

Każdy obraz jest dokładnie opisany, a analiza dokonana jest również w odniesieniu do innych pasujących w kontekście obrazów i podobieństw kompozycyjnych.  W omówieniach znaleźć można również odniesienia literackie wraz z cytowanymi fragmentami. Właściwie każdy obraz pod względem ikonograficznym został rozłożony na czynniki pierwsze. Oznacza to, że fragmenty dzieła są niejednokrotnie ujmowane w zbliżeniach. Zwracam również uwagę na to, że w książce zostały zamieszczone bardzo dobrej jakości reprodukcje, a papier też jest pierwszorzędny. Czepiać się można jedynie klejonych kartek i ku rozpaczy niejednego pewnie czytelnika tejże notki – okrutnie wysokiej ceny. Za przyjemność niestety też trzeba płacić, a na szczęście nie są to pieniądze „wyrzucone w błoto”. Książka, bowiem należy do tych znamiennych pozycji, do których się zagląda często, które się podczytuje i które przede wszystkim stają się inspiracją do dalszych poszukiwań. Gratka dla niejednego wielbiciela malarstwa!

 

Dorota Folga - Januszewska, Jak czytać malarstwo polskie. Od XI wieku do 1914 roku, wydawnictwo Universitas, wydanie 2012, seria: Jak czytać, oprawa miękka ze skrzydełkami, format A4,  stron 352.

SPIS TREŚCI

dr hab., prof. Dorota Folga-Januszewska (ur. 1956) — polska historyk sztuki, muzeolog, krytyk. W latach 1975-1979 studiowała historię sztuki na UW. Stopień doktora uzyskała w 1982 r. Habilitowała się w 2007. Od 1979 r. pracowała w Muzeum Narodowym w Warszawie. W 1991 r. została kuratorem Gabinetu Grafiki i Rysunków Współczesnych, w 1995 r. wicedyrektorem ds. naukowych. W okresie 2007-2008 dyrektor muzeum. Wykładowca w Katedrze Iberystyki Wydziału Neolofilologii UW (1983-1990) oraz Podyplomowego Studium Muzealniczego UW (od 1994). Od 2008 r. prof. w Instytucie Historii Sztuki UKSW w Warszawie. Od 2011 r. dyrektor Instytutu Muzeologii UKSW. Od 2004 r. prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Olimpiady Artystycznej. Członek Międzynarodowej Rady Muzeów ICOM (od 2002 r. prezydent Polskiego Komitetu Narodowego ICOM, od 1994 r. członek Central European ICOM Group), od 2007 przedstawiciel Polski w NEMO. Członek Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków AICA. Członek Honorowy Stowarzyszenia Międzynarodowego Triennale Grafiki w Krakowie. Od 2005 jest członkiem 8-osobowej grupy ekspertów EU ds. muzeów (Culture Unit). Członek rad naukowych, rad muzealnych i doradczych. Autorka ponad 250 książek, katalogów, artykułów i opracowań w zakresie sztuki XX wieku (ze szczególnym uwzględnieniem grafiki), muzeologii, teorii sztuki od XVI do XX wieku oraz autorka scenariuszy 50 wystaw. Nagrodzona m. in.: 2-krotnie Nagrodą PAN im. S. Walickiego (1978, 1979), nagrodą SHS dla Młodych Historyków Sztuki (1982), Nagrodami Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za wkład w Najważniejsze Wydarzenie Muzealne Roku (1997, 2002, 2004, 2006), American Award for Business Women (2000), Medalem Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu w Wiedniu (2003), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2005).

* zdjęcia książki oczywiście własne