Wiesław Juszczak, Artur Grottger. Pięć cyklów.

Nie mogłabym zapomnieć, że rok 2013 został ogłoszony rokiem Juliana Tuwima, Witolda Lutosławskiego oraz Powstania Styczniowego na Litwie (Uchwała Sejmu z 22 maja 2012 r.) i w Polsce (Uchwała Senatu z dnia 3 sierpnia 2012 r.). 22 stycznia minie dokładnie 150 lat od ogłoszenia manifestu w Warszawie przez Tymczasowy Rząd Narodowy. Z tej okazji ponownie zajrzałam, tym razem już własnego egzemplarza, do książki albumowej ze wstępem autorstwa Wiesława Juszczaka poświęconej pięciu cyklom grafik Artura Grottgera: Warszawa I (1861), Warszawa II (1862), Polonia (1863), Lituania (1864-66) oraz Wojna (1866-67). 
 

Nie będę tu zajmować się biografią Artura Grottgera (1837 – 1867), warto jednak zaznaczyć, że sam nie brał czynnego udziału w powstaniu, ani nie był świadkiem wcześniejszych wypadków warszawskich. Juszczak we wstępie opisuje jak powstawały poszczególne cykle Grottgera i na tle, jakich wydarzeń historycznych i dokonuje krótkiej analizy każdego z kartonów. Cykle Warszawa I i Warszawa II były odpowiedzią na wydarzenia warszawskie i manifestacje, jakie miały miejsce przed wybuchem powstania. W marcu 1863 roku powstał cykl Polonia. Cykl rysunków Wojna, rozpoczęty został w 1866 w Porębie i przeznaczony był do eksponowania na paryskiej Wystawie Powszechnej w 1867.

Dramatyczne wydarzenia mające miejsce w latach 60. XIX wieku Artur Grottger ukazywał poprzez pryzmat wydarzeń z życia jednostek, anonimowych ludzi, mających własne doświadczenia i przeżycia, choć będących daleko od bohaterstwa. W cyklach warszawskich autor ogranicza się do ukazania zaledwie kilku postaci, ale widzimy przed sobą wielki obraz stołecznej zbiorowości.  Tyle, że Grottger potrafił tak uchwycić gest, teatralny ruch, napięcie całej postaci i wyrazić emocje, że obserwator staje się mimowolnym uczestnikiem wydarzeń i identyfikuje się i solidaryzuje z przedstawianą sceną. Dodatkowo w cyklu Polonia artysta w sposób alegoryczny przedstawia walkę Polaków z zaborcą poprzez użycie na karcie tytułowej kostiumu antycznego. W przedstawieniu tym Polska jest zniewolona przez trzech zaborców. W kamieniu wykuta jest data 1863. Sprawia to, że walka o wolność nabiera charakteru uniwersalnego i ponadczasowego. Przedstawienia związane z nocnym przymusowym wcieleniem do wojska w nocy z 15 na 16 stycznia 1863 roku (branka), kuciem z zaciętością kos przeznaczonych dla powstańców, rozpaczliwą bitwą i zdobyciem dworu nabierają wymiaru intymnego, wkraczają, bowiem w obszar domowego ogniska. Obserwator odczuwa cierpienie i łatwo odczytuje tragizm postaci.  Niezatarte wrażenie zostawiają również kartony z cyklu Lituania, w którym widoczny jest mistyczny romantyzm. Wizyjność i romantyczne uniesienia dominują w obrazach śmierci i wyobrażeniu ponurego i zimnego lasu. Z kolei w cyklu Wojna przenikają się elementy antyczne i współczesne. Znaleźć tu można oblicza splądrowanego domostwa, ludzi ograbiających rannych i zabitych, rozpacz, klęskę głodu spowodowaną przez działania wojenne.

Cykl Grottgera poraża swoim przekazem nawet w XXI wieku.  Męczeństwo narodu i swoista romantyczna martyrologia jest jasno widoczna. Mimo, że twórczość Grottgera można uznać za anachroniczną charakteryzującą się teatralnym patosem i romantycznymi uniesieniami, to niewątpliwie stanowi ona pewnego rodzaju reportaż historyczny będący nasycony symboliką. 

Warto nadmienić, że książka została wznowiona nakładem reprintu przez wydawnictwo Arkady w 2007 roku w takiej samej technice jak to było pierwotnie. 

Wiesław Juszczak, Artur Grottger. Pięć cyklów, wydawnictwo Arkady, wydanie 2007 - reprint wydania z roku 1957, oprawa twarda z obwolutą, stron 100.

CAŁY CYKL - PINAKOTEKA

Wiesław Juszczak - Urodzony w 1932 roku, historyk, teoretyk i filozof sztuki, profesor w Instytucie Historii Sztuki na Uniwersytecie Warszawskim oraz Instytucie Sztuki PAN. Zajmuje się głównie historią i teorią sztuki polskiej przełomu XIX i XX wieku oraz angielskiej XVIII i XIX wieku. Jego wszechstronne zainteresowania badawcze obejmują także inne dziedziny nauki: literaturę, historię kultury, filologię klasyczną, starożytną filozofię oraz film. Wiesław Juszczak jest autorem wielu książek, między innymi Wojtkiewicz i nowa sztuka (1965), Fakty i wyobraźnia (1972), Malarstwo polskie: Modernizm (1978), Młody Weiss (1978), Postimpresjoniści (1985) oraz Zasłona w rajskie ptaki albo O granicach «okresu powieści» (1981).


*zdjęcia własne