Stephen Greenblatt, Zwrot: Jak zaczął się Renesans.

Stephen Greenblatt to Autor książki Shakespeare. Stwarzanie świata (jeszcze nie czytałam, ale już jestem skuszona), jak również książki Zwrot. Jak zaczął się renesans, za którą otrzymał Pulitzera i National Book Award. Opowiada w niej historię odnalezienia przez „łowcę manuskryptów” Poggia Braccioliniego w XV wieku poematu Lukrecjusza O rzeczywistości oraz o tym, w jakim stopniu wydarzenie to przyczyniło się do początków nowożytnego życia i myśli. Jest to opowieść o tym jak świat zwrócił się w zupełnie innym kierunku, ale nie poprzez rewolucję i z użyciem siły, lecz w efekcie wówczas niedostrzegalnego i cichego wydarzenia. Bracciolini znalazł, bowiem rękopisy za murami jednego z klasztorów (prawdopodobnie w Fuldzie) w styczniu 1417 roku. Jeden z nich stanowił tekst zatytułowany De rerum natura napisany około 50 roku przed naszą erą przez poetę i filozofa, Tytusa Lukrecjusza Karusa. Bracciolinii polecił skopiować tekst kopii pochodzącej z IX wieku, a następnie udostępnił go. W ten sposób uwolnione zostały radykalne myśli starożytnego filozofa, którego praca w średniowieczu była zapomniana i o którym właściwie niewiele wiadomo.

Greenblatt starannie opowiada o życiu, karierze i znalezisku dokonanym przez Poggia Braccioliniego i o tym, jaki wpływ wywarło ono na zmiany w mentalności ludzi. Na ile to jest możliwe śledzi i odtwarza również życie Lukrecjusza, ukazuje ówczesne tło polityczne, religijne i kulturalne, powraca do myśli starożytnych filozofów i poetów oraz ich dorobku, przedstawia starożytne biblioteki, a przede wszystkim analizuje przetrwały poemat wzorowany na traktacie Epikura i jego wpływ na myśl włoską XV wieku. Jednocześnie czytelnik poznaje pierwszych humanistów oraz tło polityczne Florencji XV wieku.

Greenblatt przyznaje, że poemat O rzeczywistości nie jest łatwą lekturą. Składa się z sześciu ksiąg napisanych heksametrem, w których zawarte są wywody na temat śmierci, religii, przyjemności, atomistycznej budowy świata, zagrożeń wynikających z seksu i chorób. W 1516 roku Synod Florencki zabroniła lektury Lukrecjusza w szkołach, jako lubieżne i występne dzieło. Zresztą owe rewolucyjne poglądy były już tępione w średniowieczu. Mimo to, poemat ów rozpowszechniał się i wywarł wpływ miedzy innymi na myśli Thomasa More, Giordano Bruno,  Montaigne’a, Galileusza. 

Opowieść Greenblatta może zafascynować czytelnika, tym bardziej, że każda postawiona przez niego teza poparta jest kolejno mocnym argumentem. Pokazuje jak odnalezienie starożytnego rękopisu w jednym z klasztorów (tak na marginesie kojarzy mi się to z Imieniem Róży) ma wpływ na intelektualny rozwój nowożytnej myśli. Niewątpliwie Autor jest erudytą, nie posługuje się jednak naukowym językiem, lecz swobodnym stylem, ma dar opowiadania i potrafi zaciekawić czytelnika pasjonującą historią.  Sam zresztą tłumaczy, że zainteresował się tematem, wskutek przypadkowego natknięcia się w jednym z antykwariatów na dzieło Lukrencjusza jeszcze będąc studentem. Warto nadmienić, że samego tekstu w książce jest 300 stron, bowiem pozostałe strony zajmują rozbudowane przypisy, wykaz bibliografii i indeks. Dodatkowo w książce znajdują się ilustracje na papierze kredowym. Warto.

Stephen Greenblatt, Zwrot: Jak zaczął się Renesans , wydawnictwo Albatros A. Kuryłowicz, wydanie 2012, tłumaczenie: Magdalena Słysz, oprawa twarda, stron 432.

Stephen Greenblatt (ur. 1943 w Bostonie) - amerykański krytyk i teoretyk literatury, badacz kultury epoki renesansu. Najwybitniejszy, obok Harolda Blooma, amerykański interpretator twórczości Szekspira. Redaktor pełnego wydania jego dzieł (The Norton Shakespeare, 1997) i autor jego biografii. Od 1997 jest profesorem nauk humanistycznych na Harvardzie.