Orhan Pamuk, Pisarz naiwny i sentymentalny.

Przyssałam się niemal jak pijawka i przeczytałam wnet książkę, na którą złożyły się wykłady autorstwa Orhana Pamuka na temat świata powieści wygłoszone w 2009 rokuj w ramach Charles Eliot Norton Lectures na Uniwersytecie Harvarda.  Owe prelekcje odbywają się tradycyjnie od roku 1925, a do udziału w nich zapraszani są najwybitniejsi przedstawiciele humanistyki i świata sztuki.

Pamuk rozkłada niemal na czynniki pierwsze świat powieści. Bierze na warsztat zarówno sztukę tworzenia powieści jak i wielorakości wynikającej z odbioru jej treści. Zajmuje się procesami zachodzącymi w umysłach czytelników podczas czytania powieści. Odwołując się do rozróżnienia wprowadzonego przez Fryderyka Schillera rozróżnia pisarzy i czytelników naiwnych i sentymentalnych.  Pisarz naiwny wierzy we wszystko, w stworzoną sztuczność i fikcję, uznaje to za prawdę, przyjmuje za pewnik i często przeżycia bohaterów utożsamia z życiem samego autora. Z kolei pisarz i czytelnik o naturze sentymentalno – refleksyjnej twierdzi, że punk widzenia przyjęty w powieści zawsze determinuje to, co widzimy[1]. Pamuk zwraca uwagę, że czytając powieść zamieniamy w wyobraźni słowa w obrazy, zastanawiamy się też, co w historii jest prawdą, śledzimy fabułę, oceniamy postępowanie bohaterów i przede wszystkim poszukujemy ukrytego punktu centralnego powieści[2].  Podkreśla, że im bardziej atrakcyjna i sugestywna jest powieść, tym bardziej rośnie w czytelniku poczucie niespełnienia i tym trudniej jest pogodzić mu się, że ma do czynienia jedynie z fikcją. Pamuk jest zdania, że powieść podobnie jak obrazy, przedstawiają chwile zatrzymane w czasie. Zwraca uwagę na pojęcie ekfrazy; na to, co staje się siłą powieściopisarza; podstawowe cechy prozy, dobrze zbudowany materiał powieściowy; fabułę i bohaterów; czas i miejsce akcji; funkcje powieści; zamysły autora powieści i poddaje analizie to, co stanowi centrum powieści. Nie zapomina również o kwestiach dotyczących umiejętności odbioru powieści, tego, co zakładają pisarze pisząc i jak odbywa się proces czytania i formułowania przez czytelnika własnych sądów. W swoich wywodach podkreśla jednocześnie, że każdy pisarz jest również czytelnikiem.

Pamuk w swoich wykładach odwołuje się do takich utworów jak utworów Tołstoja, Cervantesa, Manna, Dostojewskiego, Balzaka, Stendhala, Virginii Woolf, Faulknera, Joyce’a, Dickensa, Flauberta, Prousta, Nabokova. To na ich przykładach pokazuje proces pisania i czytania powieści. Sporo jest odniesień do  Muzeum niewinności  i literatury powstałej na gruncie tureckim. Noblista nawiązuje również do takich dzieł i rozpraw jak: Ut pictura poesis  Horacego, Laokoon, czyli o granicach malarstwa i poezji Gottholda E. Lessinga, Fizyki Arystotelesa, Aspects of the Novel E.M. Forstera. Notabene na końcu powieści znajduje się indeks wszystkich użytych nazwisk i tytułów. 

To książka o książkach, którą się zachłannie pochłania. Pamuk stara się opowiadać obiektywnie, choć nie brak w tych analizach jego podejścia do różnych kwestii oraz odwołań do Jego literackiej drogi. Eseje są łatwe w odbiorze i napisane swobodnym stylem, choć pewne kwestie moim zdaniem powinny być jeszcze rozwinięte. Wiele jest jednak mądrych myśli i spostrzeżeń. To lektura, której czytanie sprawia radość.

---

[1] Tamże, s.23.

[2] Tamże, s. 28.

 


Orhan Pamuk, Pisarz naiwny i sentymentalny, Wydawnictwo Literackie, październik 2012, Oryginalny tytuł: The Naive and the Sentimental Novelist, przekład Tomasz Kunz, okładka miękka, stron 180.