Elizabeth Gaskell, Szara dama.

 

Szara dama to niewielka nowela z elementami grozy. Opowieść rozpoczyna się przy młynie nad brzegiem rzeki Neckar, gdzie w pewna dama zaszła tam w 184... r. z kilkoma przyjaciółmi na kawę. wskutek deszczu właściciel zaprosił przybyłych do domu. Przybyła zainteresowała się wiszącym na ścianie portretem pięknej młodej kobiety. Właściciel pokazał jej więc pamiętnik napisany przez spokrewnią z nim Annę Scherer, która pod wpływem przeżyć utraciła całą swoją młodzieńczą świeżość. Została więc nazwana „szarą damą”. W ten sposób przenosimy się jeszcze dalej w przeszłość  do II połowy XVIII w., a całą opowieść poznajemy z relacji.

Anny Scherer była córką niemieckiego młynarza, która wyszła za mąż za Francuza Pana de la Tourelle. Panna przyjęła oświadczymy pod naciskiem rodziny, mimo swoich wątpliwości i złych przeczuć. Po ślubie Anna wyjechała do Francji, gdzie została właściwie odizolowana  w dużym zamku Les Rochers. To miejsce, w którym panowała złowroga atmosfera. Okazuje się, że jej mąż nie był wcale tak atrakcyjny i dobry, a jej życie być może znalazło się w niebezpieczeństwie. Anna analizowała sztuczną miękkość i zniewieściałość autorytarnego męża. Zaczęła też dostrzegać nierzeczywiste przesadne komplementy. Okazało się, że miękka i kobieca powierzchowność jej męża, jest dokładnym przeciwieństwem jego wewnętrznej mrocznej i okrutnej natury. Anna, która spodziewała się dziecka, zdecydowała się na ucieczkę wraz ze sprzyjającą jej służącą Amandą. Pan de la Tourelle był jednak bezwzględny i zamierzał odnaleźć i ukarać nieposłuszną małżonkę. 

Nowela po raz pierwszy opublikowana w 1861 r., powstała po wycieczce Elizabeth Gaskell do Heidelbergu. Znalazłam informacje, że pisarka wykorzystała dwa fakty historyczne. Pierwszy: w okresie rewolucji francuskiej działała banda rozbójników Pana de la Tourelle, która zmuszała do płacenia okupu wykorzystując tortury (np. stopy w ogniu). Drugi: nawiązujący do udokumentowanej historii zamordowania markizy de Ganges (1635-1667) przez jej męża i jego braci (pojawiła się w serii powieści dotyczących  słynnych zbrodni Aleksandra Dumasa).

 

Elizabeth Gaskell nie bała się pisać o trudnej czasami sytuacji kobiet, które decydowały się na radykalne kroki, aby ratować siebie przed despotycznym mężem. To jak na ówczesny czas postępowa nowelka. Klasyka.

 

Elizabeth Gaskell, Szara dama, wydawnictwo MG, wydanie 2023, tytuł oryg.: The Grey Woman, tłumaczenie: J. F., oprawa twarda, stron 88.