Gerdien Verschoor, Dziewczyna i uczony. Historia dwóch Rembrandtów z kolekcji Karoliny Lanckorońskiej.

       W październiku 1994 r. ostatnia z rodu, Karolina Lanckorońska, podarowała Zamkowi Królewskiemu w Warszawie partię kolekcji, w skład której wchodziły między innymi dwa obrazy Rembrandta z 1641 r.: „Dziewczyna w ramie obrazu” oraz „Uczony przy pulpicie”. Wówczas Zamek Królewski w Warszawie otrzymał część zbioru, który zawierał 15 obrazów z dawnej galerii Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz portrety rodzinne Rzewuskich i Lanckorońskich, a także zespół mebli, cenne archiwalia i pamiątki rodzinne. Z kolei Zamek Królewski na Wawelu wzbogacił się o 76 obrazów szkół włoskich. 

 

     Gerdien Verschoor, która w 1994 r. mieszkała w Polsce i zafascynowała się reprodukcjami i wiadomościami podawanymi w polskiej prasie, postanowiła zebrać więcej informacji o tych obrazach. Każdy z nich ma długą i skomplikowaną historię związaną z powstaniem i wędrówką od kolekcjonera do kolekcjonera po całej Europie. Verschoor przenosi czytelnika do roku 1775, kiedy marszand Jacques Triebel wystawił oba obrazy na sprzedaż w Warszawie. Kupuje je Stanisław August Poniatowski, a po jego śmierci w 1798 r. obrazy zostały odziedziczone przez księcia Józefa Poniatowskiego, a następnie, w 1813 r., przez jego siostrę Marię Teresę z Poniatowskich Tyszkiewiczową. W 1815 r. zostały kupione przez Kazimierza Rzewuskiego i wywiezione do Wiednia. Po jego śmierci stały się własnością jego córki Ludwiki, zamężnej z Antonim Józefem Lanckorońskim. Ich wnukiem był wybitny kolekcjoner i znawca sztuki Karol Lanckoroński, który zbudował pałac i w 1902 r. zbiory udostępnił dla publiczności. W 1933 r., po śmierci Karola Lanckorońskiego, obrazy były własnością jego dzieci: Antoniego, Adelajdy i Karoliny. Autorka prezentuje koleje losów obrazów w okresie II wojny światowej i zabiegi rodziny o ich odzyskanie.  

     

    Autorka umiejętnie prezentuje historię obrazów od ich powstania aż do momentu ich przekazania Zamków Królewskiemu. Losy obrazów autorka umieszcza w kontekstach: XVIII-wiecznego szaleństwa kolekcjonowania, kulturalnej wielkości Wiednia na początku XX wieku i okropności nazistowskich w Europie oraz towarzyszącym im rabunkowi skarbów sztuki. W fascynujący sposób opisane są osoby, ich losy i związek z obrazami. To wszystko dzieje się na tle wydarzeń historycznych i przede wszystkim życia Karoliny Lanckorońskiej, która miała wspaniałą osobowość, kultywowała tradycje rodzinne i dbała o rodzinną kolekcję. Córka Karola Lanckorońskiego, szlachcica i wielkiego kolekcjonera dzieł sztuki, dzieliła pasję z ojcem, studiowała na Uniwersytecie Wiedeńskim, była wykładowcą na uniwersytecie we Lwowie podczas II wojny światowej, działała w ruchu oporu i przeżyła pobyt w obozie w Ravensbrück. Czytelnik pozna fascynujące postacie, największe kolekcje sztuki na przestrzeni wieków i burzliwe przemiany na arenie politycznej. Autorka z pasją i wnikliwie analizuje historię obrazów i dokonuje ich opisu i interpretacji. W dodatku szczegółowo prezentuje życie codzienne członków rodziny Lanckorońskich: reprezentacyjne domy i majątki, sposób wychowania i wpojenia kolejnym pokoleniom najważniejszych wartości i miłości do sztuki i kultury.   

 

      Gerdien Verschoor jest z wykształcenia historykiem sztuki, ale swoje badania przekazuje w sposób czytelny, jasny i prosty, dostępny dla laika, co sprawia, że książkę czyta się szybko i z wielką przyjemnością. Odnalazłam informację, że autorka napisała również książki natury beletrystycznej. W dodatku Dziewczyna i uczony została bardzo starannie wydana z dodatkiem wkładki zawierającej archiwalne fotografie. Odnotowuję też bibliografię i indeks osobowy. Niewątpliwie książka zachęca również do bliższego poznania życia hrabiny Karoliny Lanckorońskiej, która po II wojnie światowej mieszkała we Włoszech, była wielkim mecenasem i patronką kultury polskiej, oraz dziejów kolekcji Lanckorońskich. Verschoor chce, abyśmy zapamiętali jedną rzecz, że sztukę stworzono po to, by na nią patrzeć i jej doświadczać. Z drugiej strony pozycja zachęca do szukania kolejnych informacji związanych z obrazami Rembrandta. Bardzo polecam.

 

 

 

Gerdien Verschoor, Dziewczyna i uczony. Historia dwóch Rembrandtów z kolekcji Karoliny Lanckorońskiej, wydawnictwo HarperCollins Polska, wydanie 2022, tytuł oryg.: Het meisje en de geleerde. Kroniek van twee verloren gewaande Rembrandts, z niderlandzkiego przełożyła Alicja Oczko, oprawa miękka ze skrzydełkami, stron 366 +  wkładka z fotografiami.