Anton Czechow, Wyspa Sachalin. Notatki z podróży.

Sachalin to wyspa u wybrzeży Rosji na Oceanie Spokojnym, którą od kontynentu oddziela Cieśnina Tatarska, a od japońskiej wyspy Hokkaido - Cieśnina La Pérouse’a. Długość wyspy od przylądka Krilon do przylądka Elżbiety wynosi 948 km. Oblewają ją wody Morza Ochockiego i Morza Japońskiego. Część północna jest nizinna, środkowa i południowa zaś górzysta (maks. wys. 1609 m). Klimat jest umiarkowany chłodny monsunowy, z suchą zimą i wilgotnym latem. Pokrywa śnieżna utrzymuje się przez około pół roku. Istnieje też gęsta sieć rzek (największe: Tym i Poronaj). Znaczną część obszaru porasta tajga (na północy modrzewiowa, w środkowej i południowej części jodłowo-świerkowa), a na zabagnionych nizinach występują torfowiska. Wyspa odkryta została przez Holendra M. de Vries w 1643 r. W XVIII–XIX w. północna część skolonizowana została przez Rosjan. W 1855 r. traktat rosyjsko-japoński usankcjonował podział Sachalinu na część północną (ros.) i południową (jap.). W 1875 r. Rosja zajęła cały Sachalin, a stan poprzedni przywrócono po klęsce Rosji w wojnie z Japonią 1905 r. W 1945 r. wojska sowieckie zajęły część południową, którą na konferencji poczdamskiej przyznano ZSRR.

        Tyle wiedzy encyklopedycznej. Aby bowiem mówić o książce Czechowa, należy uzmysłowić sobie, gdzie położony jest Sachalin. W 1890 r., kiedy przybył tu Czechow, była to po prostu wyspa, na którą zsyłano skazańców. Autor wyjechał 21 kwietnia 1890 r. z Moskwy na Sachalin z zaświadczeniem, że jest korespondentem gazety „Nowoje Wremia”. Podróż trwała prawie trzy miesiące i okazała się dość trudnym wyzwaniem chorego już wówczas na gruźlicę Czechowa. Przed wyprawą zresztą dość długo studiował historię rosyjskiego więzienia i kolonizacji wyspy oraz prace z zakresu historii, etnografii, geografii oraz zachowanych notatek podróżników. Widać to zresztą od początku książki, gdy Czechow przedstawia poszczególny etap rozwijania błędnego myślenia w nauce związanego z określeniem Sachalinu, czy jest półwyspem czy też wyspą. Efektem podróży Czechowa było m. in. wydanie książki dotyczącej Sachalinu (notatek podróży), w której opisał życie skazańców i panującą tu biurokrację. Sporządził także spis ludności wyspy, który składał się z wygnanych skazańców i ich rodzin. Zaznaczał stosunki panujące w rodzinie (np. dziecko ślubne, nieślubne, przygarnięte), stosunek do gospodarza (syn, lokator, parobek, żona, konkubina etc.), wiek, wyznanie, rok przybycia na Sachalin, główne zajęcie i zawód, wykształcenie, stan cywilny, czy dana osoba otrzymywała zasiłek od państwa. W celach statystycznych karty kobiet przekreślał czerwonym ołówkiem. Oblicza się, że Czechow wypełnił przez trzy miesiące pobytu na Sachalinie ponad 10 000 kart.

       Czechow podróżował z północnego krańca wyspy na południowy i podczas drogi odwiedzał prawie wszystkie wioski. Plastycznie opisuje krajobrazy, wygląd miejscowości z zaznaczeniem ludności, roślinność, historię odwiedzanych regionów, system budowy chat, prace budowlane, karczowanie lasu i osuszanie bagien. Przedstawia życie w więzieniach, pracę katorżników od ciężkiej aż po lżejszą, próby ucieczki z wyspy (np. przez legendarną złodziejkę Sophie Bluestein - Sonye Zolotaya Ruchka). Czechow interesował się właściwie wszystkim: klimatem, warunkami higienicznymi, żywnością, odzieżą, stanem rolnictwa i przemysłu, systemem kar, pozycją kobiet i dzieci, medycyną, pracą urzędników. Czytelnik otrzymuje rzetelny, dziewiętnastowieczny reportaż. Czechow pokazuje życie pełne cierpienia, deprawacji, zepsucia i wewnętrznego rozdarcia mieszkańców Sachalinu. Wszystko wywiera na człowieka silne emocje. Bardzo polecam.

 

 

Anton Czechow, Wyspa Sachalin. Notatki z podróży, wydawnictwo Zysk i S-ka, tytuł oryg.: Остров Сахалин [Ostrow Sachalin], tłumaczenie: Małgorzata Buchalik, wydanie 2022, oprawa twarda z obwolutą, stron  424.