Niedziela z obrazem.

Adoration of the Kings, 1612-1614

Fray Juan Bautista Maíno (Pastrana, Guadalajara, 1581 - Madrid, 1649)

Olej na płótnie,

Wymiary: 315 x 174 cm
Museo del Prado, Madryt

Fray Juan Bautista Maíno jest jednym z najbardziej nieznanych mistrzów hiszpańskiego malarstwa. Niewiele wiadomo na temat jego życia i twórczości. Przypisywanych mu jest obecnie jedynie około czterdziestu dzieł. Wiadomo, że Maino uczył rysować przyszłego króla Filipa IV, który zawsze wyrażał uznanie i szacunek dla artystycznego osądu swego byłego nauczyciela. W rzeczywistości fakt, że urodził się w Hiszpanii, nie był znany nawet do 1958 r. Obecnie wiadomo, że urodził się w 1581 r. w Pastrana, Alcarria, w rodzinie mediolańskiego kupca o tym samym imieniu i pochodzącego z Lizbony Ana de Figueredo. Prawdopodobnie pod koniec XVI w. przeprowadził się z Madrytu do Włoch. Tam otrzymał solidne podstawy w dwóch wiodących ruchach malarskich, które dominowały w Rzymie ok. 1600 r.: malarstwo przyrodnicze szkoły Caravaggio i włoskiego klasycyzmu związanego z Annibale Carracci i szkołą bolońską. W pracach Maíno widoczne jest łączenie stylów poprzez: rzeźbiarską monumentalność postaci; oddawanie intensywnego i kontrastującego oświetlenia; żywe, nasycone kolory bogate w żółcie, ochrę, kobaltowe błękity. 

14 lutego 1612 r. Juan Bautista Maíno podpisał kontrakt na wykonanie obrazów do kościoła klasztornego San Pedro Mártir w Toledo. Maíno miał namalować obrazy w ciągu ośmiu miesięcy. Miały one przedstawiać sceny i epizody określone przez przeora klasztoru. Mimo porozumienia zawartego w umowie obrazy nie zostały ukończone do grudnia 1614 r. W międzyczasie Maíno wstąpił do klasztoru, 27 lipca 1613 r. stając się członkiem Zakonu Dominikanów.

W rezultacie ołtarz kościoła składający się z czterech płócien Cuatro Pascuas [cztery święta], jest kluczowym punktem odniesienia w twórczości Maína. Są to: Przyjście Ducha Świętego, Zmartwychwstanie Chrystusa, jego Narodziny i Adoracja Trzech Króli, czyli najważniejsze epizody z życia Chrystusa. Artysta namalował rzeczy i postacie w majestatycznej naturalnej wielkości.

The Adoration of the Shepherds, 1612 – 1614

Fray Juan Bautista Maíno

Olej na płótnie,

Wymiary: 315 x 174 cm

Museo del Prado, Madryt

Adoracja Trzech Króli jest bez wątpienia jednym z najważniejszych i najbardziej chwalonych dzieł Maína. Obraz został zaprojektowany tak, aby zajmować prawą stronę na głównym ołtarzu kościoła San Pedro Mártir w Toledo i znajdował się na niższym poziomie tego zespołu. W ten sposób powstała para kompozycyjna i kontrapunkt dla Adoracji Pasterzy. Odbiorca – widz miał zobaczyć go z bliska. Powściągliwa, ziemista paleta Adoracji Pasterzy zmienia się tutaj w malarstwo nacechowane kolorami. Przekazują one bogactwo i egzotyzm Mędrców, przedstawicieli potęg trzech kontynentów, którzy upadają przed Dzieciątkiem i oferują dary, które świadczą o szczególnej naturze Chrystusa: złoto, kadzidło i mirrę.  

Maíno przygotował prezentację epizodu poprzez kompozycję, która jest szczególnie prosta w odniesieniu do struktury przestrzennej i rozmieszczenia figur i innych elementów. Oparł się na liniach diagonalnych i wertykalnych. Jednak bohaterowie przekazują ogromne ciepło i emocje oraz odnoszą się do siebie w szczególny sposób.

Scena rozgrywa się w ruinach jednego z najsłynniejszych budynków w Rzymie, Koloseum, porośniętych wiecznie zielonym bluszczem. Po prawej Maíno umieszcza Świętą Rodzinę. Maryja trzyma na podołku Dzieciątko Jezus, czule owijając go w część swego płaszcza. Palce jej lewej ręki delikatnie naciskają na jego ramię, aby pomóc mu zachować pozycję pionową, gdy błogosławi Mędrców. Matka Chrystusa siedzi na solidnym kamiennym bloku, a u jej stóp znajduje się jego mniejsza wersja służąc jej jako podnóżek. Jej młodzieńcza twarz jest generalnie podobna do wyidealizowanej prezentacji widzianej w Adoracji Pasterzy, ale jej rysy są bardziej szczegółowe, a spojrzenie bardziej skupione. Tak samo jest w przypadku świętego Józefa, który ma długą, splątaną brodę i odwrócony w stronę Baltazara, kieruje palec wskazujący w stronę Dzieciątka Jezus. Ten gest wywodzi się od Caravaggia i służy do tworzenia dalszych linii kierunkowych w kompozycji. Ruch powtarza młody człowiek po lewej stronie, który wydaje się być częścią orszaku Mędrców i który spogląda z przestrzeni kompozycyjnej, kierując  palec wskazujący na noworodka. Badacze przypuszczają, że być może jest to pielgrzym o wyglądzie samego Maíno.

Kacper usytuowany na pierwszym planie, bardzo blisko widza, namalowany jest z uderzającym realizmem. Zwrócony w stronę Dzieciątka przedstawiony został z siwiejącą i łysiejącą głową. Ubrany w kosztowną tunikę z fioletowego jedwabiu (nawiązanie do szesnastowiecznej włoskiej mody) i złotą szatę z motywami liściowymi w złotym i jedwabnym brokacie. Przynosi złoto w postaci podarunku, który umieszcza u stóp Dzieciątka Jezusowego. To kosztowny kielich z pokrywą, który stoi na ziemi na najbliższym pierwszym planie. Mędrzec klęka przed Dzieciątkiem i pokazuje gest czci (ręka na piersi). Właśnie pocałował Niemowlę, jak można wywnioskować z pozycji lewej stopy Dziecka, które pochyla się ku niemu z wyrazem dziecinnej ciekawości na twarzy.

W kompozycji wyżej przedstawiony na kolanach jest również Melchior,  który oferuje pozłacany kielich z kadzidłem, symbolem boskiej natury Noworodka. Na jego twarzy widoczne jest zamyślenie i delikatny uśmiech. Jego lekko skośne oczy, krótka, rzadka broda, duży biały turban ze złotymi pasami i ozdobny kaftan wskazują na jego bliskowschodnie (tureckie) pochodzenie.

Za nim stoi Baltazar, młody czarnoskóry mężczyzna trzymający w dłoniach rodzaj perłowej muszli, ozdobionej złotem, zawierającej mirrę, która symbolizuje przeznaczenie Dzieciątka, urodzonego po to, by umrzeć i w ten sposób odkupić ludzkość. Właśnie muszla podana została mu przez spoglądającego na niego sługę, które chroni dłonie pana Mędrca przed ewentualnym jej upuszczeniem. Ubiór Baltazara jest lniany i jedwabny. Na głowie ma mały turban zawinięty na czerwonej czapce, ozdobiony kolorowymi piórami. Widoczne są miękkość i lekkość oraz subtelny światłocień. Afrykańskie rysy są doskonale widoczne i przedstawione ze wszystkimi drobnymi szczegółami i niuansami skóry.

Głowa Baltazara jest wyrównana z głowami pozostałych dwóch Mędrców, tworząc linię, która kończy się na płótnie gwiazdą prowadzącą ich do Dzieciątka Jezus i jego rodziny. Z tej ośmioramiennej gwiazdy emanuje potężny złoty blask.

Płótno jest powszechnie chwalone jako jedna z najlepszych prac Maíno i doskonały przykład caravaggionizmu (formuła stylistyczna w malarstwie barokowym wprowadzona i rozwinięta ok. 1605-1640 przez włoskich kontynuatorów i naśladowców Caravaggia), malarstwa najbardziej jaśniejącego i kolorowego. Widać tu też specyficzne elementy: takie jak przedstawienie bluszczu i głaz na pierwszym planie. Niektórzy badacze twierdzą, że płynny przepływ postaci i charakter kompozycji zbliżają ją do twórczości Orazio Gentileschi’ego.

Źródła:
Opracowano na podstawie: 
https://www.museodelprado.es
https://www.museodelprado.es/en/the-collection/art-work/the-adoration-of-the-magi/3f1f4d63-0476-4ac0-904f-776713defe78
Ruiz, L .: Juan Bautista Maíno: 1581-1649, Museo Nacional del Prado, 2009 – fragm. na  stronie https://www.museodelprado.es
https://www.wga.hu/index1.html