Katarzyna J. Kowalska, Polski El Greco.

Prezentowana książka przybliża czytelnikowi historię odkrycia przez dwie młode badaczki obrazu El Greca Ekstaza św. Franciszka. Obraz zabrudzony, w dodatku z dziurą odkryły w mieszkaniu księdza w małej miejscowości Kosowo Lackie na Podlasiu, Izabella Galicka i Hanna Sygietyńska. 

Autorka przedstawia bliżej obydwie badaczki oraz ich przyjaciół. Przy okazji można dowiedzieć się jak wyglądały wyjazdy, obozy, kilkudniowe inwentaryzacje zabytków sztuki w terenie, które organizowane były dla studentów historii sztuki i badaczy z całej Polski. Nocowano u księży na plebanii, w domu u sołtysa lub też po prostu w użyczonej stodole na sianie. Brano też udział w organizowanych wówczas przymusowych akcjach np. żniwnej dla rolników. W czasie takich wyjazdów rodziły się przyjaźnie i powstawały zapiski. Izabella Galicka i Hanna Sygietyńska po raz pierwszy pojechały razem w 1954 roku. Wówczas towarzyszyła im również Anna Milewska, która zanim została aktorką, studiowała historię sztuki. Wakacyjne objazdy inwentaryzacyjne traktowano jak przygodę, choć badaczki musiały korzystać z własnych urlopów i pokrywać koszty benzyny czy noclegów. Z czasem obydwie zaczynają pracować w Instytucie Sztuki nad katalogami dawnego województwa warszawskiego (Izabella od 1962 roku, Hanna od 1967 roku). Rocznie wówczas opracowują jeden, dwa katalogi. Księża zaś otwierają drzwi dzięki żelaznemu glejtowi, który napisał prymas Stefan Wyszyński. 

Do Kosowa Lackiego Izabella Galicka i Hanna Sygietyńska przyjeżdżają w 1964 roku wraz z kierowcą (Mundek Nieporowski) i fotografem (Witalis Wolny). Proboszczem jest wówczas ksiądz Władysław Stępień. Gdy po pracy w kościele pojawiają się w kancelarii parafialnej, aby oddać klucze i zobaczyć księgi wizytacyjne, znajdujące się obok drzwi do mieszkania księdza są niedomknięte. Po jakimś czasie zobaczą dzięki temu obraz św. Franciszka, który okazuje się jest własnością parafii. Wkrótce badaczki poznają historię obrazu, że był znaleziony podczas porządkowania w nieistniejącej już dzwonnicy i właściwie przeznaczony do spalenia. Ostatecznie jednak znalazł się na plebanii i tak wisi na ścianie. Z powodu tego obrazu do Kosowa Lackiego młode kobiety wracają jeszcze osiem razy, radzą się profesorów, kontaktują z hiszpańskim autorem książek o malarzach. Zaczynają gromadzić materiały dotyczące El Greca  i ikonografii św. Franciszka, piszą artykuł, który zostaje opublikowany  w nr 3-4 rocznika 1966 "Biuletynu Historii Sztuki" (Nieznany obraz w Kosowie z serii franciszkańskiej El Greca). Katarzyna J. Kowalska relacjonuje odzew środowiska naukowego na publikację artykułu oraz kolejne wzmianki jakie ukazały się w prasie i co zostaje zarejestrowane na taśmach. Po pierwszej ciszy następuje burza. Ksiądz Władysław Stępień podaje prasie, że to on jest posiadaczem obrazu, a nie parafia. Pojawiają się negatywne opinie o obrazie profesorów historyków sztuki, satyryczne kpiny w prasie, które badaczki bardzo przeżywają. Inne opinie natomiast wydają na podstawie oględzin i dokonanych próbek konserwatorzy zabytków sztuki.

Autorka próbuje odtworzyć w jaki sposób obraz El Greca trafił do Polski i znalazł się w Kosowie Lackim, co staje się z obrazem po śmierci księdza Stępnia w 1968 roku oraz gdzie i w jakich warunkach zostaje poddany konserwacji i jak przebiegały etapy. Odkrycie w styczniu 1974 roku oryginalnej sygnatury El Greca przez konserwatorów zmienia nastawienie krytyków. Historia obrazu poprowadzona zostaje przez Autorkę do 2017 roku (poprzez kolejne badania i konserwację oraz spory wokół i prezentację obrazu). 

Książka jest nie tylko ważną pozycją odtwarzającą opisane wypadki, ale przede wszystkim fascynuje. Autorka cytuje fragmenty zapisków i to wszystko, co zbierały Izabella Galicka i Hanna Sygietyński i co było związane z obrazem EL Greca (wywiady, wycinki prasowe, opinie, listy, hipotezy, wysuwane oskarżenia, pretensje, wersje wydarzeń etc.). Na końcu znaleźć można przypisy i spis wybranych pozycji bibliograficznych. Czyta się szybko i z wielkim zainteresowaniem. WARTO.

Katarzyna J. Kowalska, Polski El Greco. Ekstaza św. Franciszka. Niezwykła historia odkrycia i ocalenia obrazu, Wydawnictwo Iskry, wydanie 2018, okładka twarda z obwolutą, stron 276.