ks. Józef Naumowicz, Historia świątecznej choinki.

Historia świątecznej choinki to książka, która potrafi oczarować czytelnika. Obecnie nikt sobie nie wyobraża domu w okresie świąt Bożego Narodzenia bez choinki: żywej lub sztucznej. Pod zieloną jodłą, sosną lub świerkiem od wieków umieszczano dla bliskich prezenty. Choinka dodawała i dodaje kolorytu świętom, dzieciom przynosi radość i niespodzianki. Choinkę umieszcza się w domach prywatnych, instytucjach publicznych, centrach handlowych, w miejscach pracy i nauki oraz na rynkach czy placach różnej wielkości miejscowości. Celem książki jest przybliżenie historii choinki na przestrzeni wieków. 

s. 150-151 fragm., Luter z rodziną w Wittenberdze w wieczór wigilijny 1536 roku (Luther im Kreise seiner Familie zu Wittenberg am Christabend 1536, sztych w książce: K. Reinthaler, Adam und Christus oder Der Christbaum in M. Luthers Kinderstube: ein Weihnachtsbüchlein für alle Christenkinder, Erfurt 1843).

Ks. Józef Naumowicz wskazuje, że powszechnie przyjmuje się, że zwyczaj stawiania zielonego drzewka w okresie świąt pojawił się na przełomie średniowiecza i renesansu. Należy jednak pamiętać, że Boże Narodzenie ustanowiono w IV wieku. Wówczas zaczęto ozdabiać domy elementami roślinnymi, choć na początku nie łączono tego z chrześcijańskim przesłaniem religijnym.  Wejścia do domów były poświęcone różnym bóstwom i to ku ich czci wieszano zielone wieńce i zapalano pochodnie. Pierwszym, który pisał o obchodach świąt był Efrem Syryjczyk. Dostrzegł w nich chrześcijańską głębię, a w wieczorze wigilijnym upatrywał okazję do przebaczania innym, potrzebę przebaczenia i zgody, pomoc niesioną drugiemu człowiekowi. Autor książki charakteryzuje starożytne podejście do tego tematu, przedstawia motywy apokryficzne, analizuje hymny i krąg symboliki Bożego Narodzenia. Tłumaczy również, dlaczego dzień 24 grudnia został poświęcony wspomnieniu Adama i Ewy. Poddaje analizie przedstawienia jabłoni w ikonografii powiązanej z Bożym Narodzeniem odwołując się do poszczególnych dzieł sztuki.

s. 180-181---Miedzioryt w niemieckim wydaniu opowieści E.T.A. Hoffmanna Dziadek do orzechów i Król Myszy (Nußknacker & Mäusekönig ein allerliebstes Kindermährchen, Norymberga 1840).

Ks. Józef Naumowicz charakteryzuje również pojawienie się tradycji ubierania choinki sięgającej końca XV wieku w Alzacji i regionie nadreńskim. Zwyczaj ten poprzedziło przygotowywanie stroików z gałązek różnych drzew i krzewów, którymi dekorowano domy, wejścia, bramy i świątynie. Autor książki, powołuje się przy tym na ówczesne prawo, które regulowało wycinanie drzewek w okresie zimy. W 1492 roku pojawia się wzmianka o kupieniu dziewięciu jodeł dla kościołów w Strasburgu. Autor przedstawia etapy rozszerzania się i oddziaływania przyjętego zwyczaju na kolejne rejony. Z czasem choinki zaczęły pojawiać się w gildiach kupieckich, tawernach, aptekach, w cechach, bractwach. Zaczęto drzewko zdobić między innymi: orzechami, jabłkami, daktylami, papierowymi kwiatami, serkami, opłatkami, preclami i słodyczami wypiekanymi z miodu i mleka. Co ciekawe, najstarsze choinki w Polsce pojawiły się w Gdańsku. Czytelnik pozna etapy upowszechnienia zwyczaju przystrajania zielonego drzewka w Anglii, do czego przyczyniła się królowa Wiktoria i jej mąż Albert. Z kolei dzięki przybyszom z Niemiec zwyczaj ten upowszechnił się w Ameryce Północnej. Autor odnosi się również do pojęcia globalizacji i upowszechnienia ubierania drzewka bez względu na wyznanie religijne lub występowania zdecydowanego ateizmu. 

s. 255---Józef Holewiński wg Michała Elwiro Andriollego, Sprzedaż choinek („Kłosy”, nr 443, 25 XII 1873, s. 405).

W książce oprócz spisu bibliograficznego i przypisów, odnaleźć można liczne reprodukcje ilustracji książkowych i prasowych oraz nawiązania do utworów (m.in.: Goethe, Hebel, Hoffmann, Andersen, Dickens, Irving, Dostojewski, Mann, Eliot). Jednocześnie zwraca uwagę na dotychczasowe badania i teorie, mity, legendy, rodowody, tezy związanie z historią choinki. Jest też rozdział poświęcony tradycji polskiej i utworom pisarzy polskich. Autor przedstawia historię związaną z ubieraniem drzewka na Placu Świętego Piotra w Rzymie. Pierwsze drzewko pojawiło się tam z inicjatywy św. Jana Pawła II w roku 1982. 

Bardzo interesująca, momentami nostalgiczna i wspaniale zilustrowana propozycja czytelnicza na nadchodzące Święta Bożego Narodzenia. Warto.

ks. Józef Naumowicz, Historia świątecznej choinki, Wydawnictwo Literackie, wydanie 2016, okładka miękka ze skrzydełkami, stron 340.


ks. prof. Józef Naumowicz
historyk wczesnego chrześcijaństwa, kierownik Katedry Historii Starożytnej na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Autor wielu książek, m.in. Prawdziwe początki Bożego Narodzenia, Geneza chrześcijańskiej rachuby lat, Filokalia – teksty o modlitwie serca.