Izabela z Flemmingów Czartoryska, Podróż po Anglii.Dziennik podróży po Anglii i Szkocji w roku 1790.

Podróż po Anglii to jednym słowem wspaniała książka. To również przykład tego, jak powinna być wydawana pozycja źródłowa. Oprócz bowiem właściwego tekstu mamy dodane faksymile rękopisu. Czytelnik znajdzie tu również słowa od profesor Teresy Grzybkowskiej  poświęcone zainteresowaniom i pracy profesora Zdzisława Żygulskiego jun., który był bardzo zaangażowany w przekład diariusza księżnej Izabeli Czartoryskiej. Rozpoczął go jeszcze w roku 1958 kiedy pracował nad pracą doktorską. Niemal przez całe swoje zawodowe życie związany był z Muzeum Czartoryskich. 

Wstęp opracowała dr Agnieszka Whelan, która również skrupulatnie przedstawiła okoliczności wyjazdu księżnej, pierwsze miesiące jej pobytu w Anglii i dokonała analizy dziennika w osobnym zamieszczonym w książce szerokim eseju. Autorka zwraca uwagę między innymi na: co podczas podróży interesowało Izabelę, jakie były jej upodobania, jakie dostępne wówczas przewodniki mogła czytać. Przedstawia jej stosunek do przemian zachodzących w Anglii w sferze gospodarczej, społecznej i przemysłowej. Charakteryzuje szerzej wspomniane w dzienniku miejsca. Autorka zwraca uwagę jak księżna i towarzyszące jej osoby były przyjmowane i traktowane. Czytelnik dowie się też, co należy rozumieć pod pojęciem estetyki Horroru i Sublime.

Dalej mamy właściwy dziennik w polskim tłumaczeniu, a potem faksymile. W publikacji zawarto również rozwinięte i pomocne przypisy (między innymi zawierające biogramy i szersze opisy miejsc), bibliografię, spis ilustracji (jest ich 79) oraz indeks osób. Zarówno artykuł dr Whelan jak i właściwy diariusz zostały opatrzone grafiką (między innymi reprodukcje obrazów i rysunków, akwatinty, litografie, miedzioryty, akwaforty).

Księżna Izabela Czartoryska (1746-1835) wyjechała w 1790 roku do Anglii, aby dopilnować ukończenie szkół swojego syna Adama Jerzego (1770-1861). Pobyt w Londynie trzymał z dala księżną od wydarzeń politycznych mających miejsce w Polsce. Wówczas przecież w Warszawie obradował Sejm Wielki. Dopiero w czerwcu 1790 roku z synem i grupą przyjaciół rozpoczęła trzymiesięczną podróż po Anglii i Szkocji. Obliczono, że przebyli trzy tysiące kilometrów od Wyspy Wight na południu do Blair Atholl na północy oraz od Bristolu na zachodzie do Edynburga na wchodzie. Notatki Adama Jerzego nie zachowały się, natomiast diariusz księżnej przechowywany jest w Bibliotece XX. Czartoryskich w Krakowie. Dziennik stanowi zapis refleksji z podróży. Izabela nie nawiązuje do politycznej sytuacji Polski, ani też nie pisze o prywatnych sprawach. Podróż rozpoczęła się 9 czerwca, a zakończyła 28 sierpnia 1790 roku. 

Diariusz stanowi opowieść o Anglii i Szkocji końca XVIII wieku. Księżna relacjonuje etapy podróży, opisuje zwiedzane miejsca, krajobrazy (różnego rodzaju fabryki, ruiny, kopalnie, jaskinie, kościoły, wodospady, pałace, ogrody, parki), gdzie i z kim jedli obiad, podaje ceny, zwraca uwagę na okazałość i wspaniałość oglądanych obiektów, ale unika odniesień do prywatnego życia czy też tematów związanych z problemami ówczesnej Anglii jak np. niewolnictwo, konsekwencje reformy agrarnej, emigracje ze wsi do miast. 

To bardzo wartościowa, bardzo starannie wydana pozycja, która zasługuje na uwagę. Warto.

Izabela z Flemmingów Czartoryska, Podróż po Anglii. Dziennik podróży po Anglii i Szkocji w roku 1790, Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata & wydawnictwo Tako, Warszawa - Toruń 2015,opracowanie i wprowadzenie Agnieszka Whelan, tłumaczenie Zdzisław Żygulski jun. i Agnieszka Whelan,  oprawa twarda, stron 206.


Spis treści: Teresa Grzybkowska, Porozumienie ponad czasem. Profesor Zdzisław Żygulski jun. i księżna Izabela Czartoryska; Agnieszka Whelan, Wstęp; Agnieszka Whelan, W poszukiwaniu uroczych widoków, przemysłu i dobrego rządu; Izabela Czartoryska, Tour through England; Faksymile; Bibliografia; Spis ilustracji; Indeks.

-----------------------------------------------

Źródła do dziejów sztuki / Sources for art history – to seria, przygotowywana przy współpracy Wydawnictwa Tako, w której publikowane będą opracowania dokumentów dotyczących twórczości i życia artystycznego, źródła literackie (w tym pamiętniki artystów i ludzi sztuki) i wizualne (w tym ikonograficzne) do dziejów sztuk plastycznych i  performatywnych, antologie krytyki artystycznej i myśli o sztuce. Podseria A zawiera publikacje w polskiej wersji językowej. Podseria B – w języku angielskim.

Jako pierwsze pozycje ukazały się w końcu 2015 roku:

1A: Izabela z Flemmingów Czartoryska, Podróż do Anglii. Dziennik podróży po Anglii i Szkocji w roku 1790, opracowanie i wprowadzenie Agnieszka Whelan, tłumaczenie Zdzisław Żygulski jun. i Agnieszka Whelan

1B: Izabela Czartoryska née Flemming, Tour through England. Diary of Princess Izabella Czartoryska from travels around England and Scotland in 1790, edited with an introduction by Agnieszka Whelan, translated by Agnieszka Whelan and Zdzisław Żygulski jun.

-----------------------------------------------

Dr Agnieszka Whelan is a Lecturer in Art History in the Art Department at Old DOminion University where she has been a faculty member since 2005. Dr. Whelan earned a PhD from University College, London in Art History and History in the area of History of Gardens. She has been a member of ODU's faculty since 2005 and teaches Art History courses ranging from the Introduction to Visual Arts for non-art majors to courses for art and art history majors: Renaissance and Modern Art, Northern Renaissance Art, Asian Art, and Art of Gardens.

prof. dr hab. Teresa Grzybkowska -  Historyk sztuki. specjalności: nowożytne malarstwo i rzeźba europejska, w tym polska; sztuka gdańska, twórczość Jacka Malczewskiego, muzealnictwo i kolekcjonerstwo, motywy muzyczne w sztuce nowożytnej.