Anna Rudek - Śmiechowska, Władysław Teodor Benda.

Władysław Teodor Benda Anny Rudek – Śmiechowskiej to fascynująca publikacja naukowa, która pozwala poznać czytelnikowi utalentowanego i kreatywnego artystę. Władysław Teodor Benda (1873-1948) był Amerykaninem polskiego pochodzenia, ilustratorem, malarzem i światowej sławy twórcą masek. Był także pisarzem, projektantem, aktorem i społecznikiem, jednym z ważniejszych członków nowojorskiej bohemy. Jego sylwetkę i twórczość przybliża nam książka, która ukazała się nakładem wydawnictwa Universitas. 

Ojciec artysty, pianista i kompozytor Szymon Benda, był bratem przyrodnim Heleny Modrzejewskiej. Władysław Teodor był najstarszym z trójki dzieci, jakie przyszły na świat ze związku Szymona z córką poznańskiego kupca, Ksawerą Sikorską. Urodził się w Poznaniu, a dzięki pomocy babki i ciotki rozpoczął studia w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, pobierając nauki między innymi od Władysława Łuszczkiewicza. Od 1894 roku kontynuował naukę w Wiedniu. W 1898 roku rodzina Bendów wyjechała do Stanów Zjednoczonych korzystając z zaproszenia Heleny Modrzejewskiej. Ciotka zaangażowała wówczas dwudziestopięcioletniego Władysława Teodora do projektów dekoracji i opracowanie kostiumów scenicznych w przedstawieniu Antoniusz i Kleopatra. Sztuka odniosła sukces, a kostiumy określano jako cudowne. Modrzejewska miała kupić mieszkanie Bendom i urządzić bratankowi pracownię malarską. W rok po przyjeździe Szymon Benda zmarł. Rodzina mieszkała w Los Angeles, San Francisco, a Władysław Teodor podjął studia w Hopkins Institute of Art. Artysta podróżował po Europie i krajach Bliskiego Wschodu. W 1903 roku wraz z rodziną osiedlił się w Nowym Jorku, w 1911 otrzymał obywatelstwo amerykańskie, a w 1920 poślubił Ramolę Campbell. 

Karierę otworzyło mu zlecenie, jakie uzyskał od American Lithographic Company w Nowym Jorku, dla którego pracował od roku 1906. Jego ilustracje ukazały się w niezliczonej ilości magazynach i czasopismach, dekorował książki, tworzył propagandowe plakaty w czasie wojny, a jego prace wykorzystywane były w kampaniach reklamowych. Interesował się szczególnie kobiecym portretem. Największy sukces odniósł dzięki maskom, które zyskały uznanie i podziw szerszej rzeszy publiczności. Jego maski pojawiły się zarówno w przedstawieniach teatralnych jak i w filmie. Tworzone były z pojedynczych pasków papieru, nakładanych na siebie warstwami i sklejane w odpowiedni sposób. Potem następowała praca związana z dekoracją. Proces tworzenia maski opracował Benda sam. Był jednak nie tylko projektantem i realizatorem, ale również autorem wielu rozpraw na ich temat. Wydał nawet książkę Masks i dokonał systematyzacji „fałszywych twarzy” wynikającą z nastrojów: dramatyczno – romantycznego i komediowego oraz mających związek z fantazją. Anna Rudek-Śmiechowska zapoznaje czytelnika z historią masek i teoriami głoszonymi przez Bendę. Artysta zmarł na atak serca 30 listopada 1948 roku tuż przed rozpoczęciem prelekcji. 

Mówiąc szczerze, jestem pod wielkim wrażeniem tytanicznej pracy Anny Rudek-Śmiechowskiej. Każdy doskonale przemyślany rozdział posiada dodatkowo wewnętrzny podział. W ten sposób zebrane przez autorkę pogrupowane wiadomości stają się jasne, klarowne i czytelne w odbiorze dla potencjalnego czytelnika. Anna Rudek-Śmiechowska prezentuje, bowiem w publikacji stan badań, biografię artysty oraz jego twórczość osobno pokazując ją od strony Bendy: jako ilustratora i Bendy i jako twórcy masek. To ilustracjom zawdzięczał popularność i rozpoznawalność, a mimo to wybrał niszową formę sztuki, jaką były maski. Opierały się one na ilustratorskim stylu kreski Bendy, choć ich geneza tkwiła w teatrze. Były to jednak żywe rysunki, pełne emocji, humoru, delikatności i subtelności. Maski były bardzo realistyczne. Zyskały popularność zarówno na balach, w teatrze i w filmach. Autorka prezentuje również twórcze pragnienia artysty, wybory artystyczne i aspekty determinujące jego życie, pokazując, co miało wpływ na ukształtowanie jego wewnętrznej świadomości. 

W książce odnaleźć można bardzo dobrze rozbudowaną bibliografię z podziałem na archiwalia (wewnętrzny podział na: księgi narodzin, ślubów, świadectw; spis pasażerów statków; korespondencja; teksty dotyczące artysty w maszynopisach i rękopisach; pamiątki rodzinne; inwentaryzacje; prace naukowe); publikacje; katalogi; słowniki; broszury, ulotki, zaproszenia; artykuły prasowe; strony internetowe; filmy. Istnieje również spis ilustracji z podziałem na czarno – białe i kolorowe oraz indeks nazwisk. Zwracam szczególną uwagę na bogatą bazę ikonograficzną książki – to 170 zdjęć czarno – białych i dodatkowo 30 kolorowych ilustracji. Tekst tak urozmaicony czyta się z wielką satysfakcją. Ze swojej strony zachęcam Was do odszukania w zasobach internetowych prac Bendy. Jak na pracę naukową przystało, znaleźć w niej można również przypisy. Jedyny mankament jak dla mnie to klejenie stron. Oprawa graficzna jest jednak bardzo staranna i rzetelnie wykonana. 

Jako czytelnik szczerze mogę napisać, że książka wzbudza ogromną ciekawość. Wraz z upływem stron zdawałam sobie sprawę, że kreatywność Władysława Teodora Bendy w artystycznym wymiarze nie miała właściwie granic. Był swego rodzaju wirtuozem, a maski i ilustracje są wyrazem jego dążenia do perfekcji. Zdecydowanie polecam.   

Anna Rudek - Śmiechowska, Władysław Teodor Benda. Życie i twórczość polsko-amerykańskiego ilustratora i twórcy masek,  wydawnictwo Universitas, wydanie 2016, oprawa miękka ze skrzydełkami, stron 375+30 ilustr.

spis treści

Anna Rudek-Śmiechowska – historyk sztuki, publicystka. Absolwentka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (2006). Doktorat obroniła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika (2014). Stypendystka Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku (2009). Autorka wielu artykułów naukowych i prasowych („Archiwum Emigracji”, „Art & Business”, „Gazeta Antykwaryczna”, „Nowy Dziennik”) oraz tekstów do katalogów wystaw artystycznych. Kuratorka ekspozycji (m.in. „Jan Lebenstein. In memoriam”, Galerii Roi Dore, Paryż 2014; „Zaczarowana rzeczywistość”, Miesiąc Fotografii, Paryż 2012; „Bruk. Natura. Emocje”, Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego, Warka 2008). Zajmuje się badaniem polskiego życia artystycznego w Stanach Zjednoczonych, głównie w XX wieku, a także wpływem narzędzi marketingowych na twórczość artystyczną oraz budowanie estetyki i potrzeb jej odbiorców.