Jerzy Mycielski, Stanisław Wasylewski, Portrety polskie Elżbiety Vigée-Lebrun. 1755-1842.

Pracując tam, gdzie pracuję, mam możliwość korzystania z biblioteki skrywającej nie jeden czytelniczy skarb. Można powiedzieć, że to miejsce dodaje mi swoistej energii wewnętrznej. W minionym tygodniu szukając albumów z epoki, natknęłam się na książkę w czerwonej, starej oprawie…

 Zawsze twierdzę, że nic nie zdarza się bez przyczyny. Ostatnio sporo czytałam na temat organizowanej w okresie 28 kwietnia - 23 października 2016 roku w Nieborowie wystawie zatytułowanej „Élisabeth Vigée Le Brun i Polacy”. Inspiracją do zaprezentowania dzieł uwieczniających członków polskiej arystokracji jest odbywająca światowe tournée ekspozycja „Élisabeth Louise Vigée Le Brun (Paryż–Nowy Jork–Ottawa 2015–2016)”. Mam nadzieję zresztą, że będzie mi dane zawitać do Nieborowa. 

 

 

Niemniej owa książka w czerwonej oprawie to nie innego, jak praca powstała z inspiracji Jerzego Mycielskiego i Stanisława Wasylewskiego: Portrety polskie Elżbiety Vigée-Lebrun 1755-1842. Oczywiście przejrzałam interent i od razu dowiedziałam się, że wycena tej książki w antykwariatach osiąga wysokie progi. Mam nadzieję, że kiedyś zostanie wznowiona. Od razu jedno wyjaśnienie: w książce Mycielskiego i Wasylewskiego „Le Brun” pisane jest jako „Lebrun” i poniżej zostanę już przy starej pisowni.

Pamiętać należy, że to książka napisana w latach 20. XX wieku, toteż pokazująca stan ówczesnych badań nad twórczością Élisabeth Vigée Lebrun (1755-1842) oraz stan ówczesnych miejsc przechowywania obrazów. Można się więc dowiedzieć, gdzie przed II wojną światową dany portret znajdował się i porównać ze stanem współczesnym. Autorzy zaznaczają również, które obrazy wówczas uznawane były za zaginione i portrety, których nie zdołano odszukać. Na końcu znajduje się też lista portretów wymienionych w katalogu artystki, opuszczonych w katalogu oraz obrazów jej przypisywanych.

 

 

Układ książki jest chronologiczny, a w tekście często odwoływano się do zachowanych wspomnień Élisabeth Vigée Lebrun. Poznać można okoliczności powstawania poszczególnych dzieł malarki, relacje z podróży, powstałe przyjaźnie, a nawet kwotę, jaką przyjmowała za portrety. Za „Geniusza sławy”, portret Henryka Lubomirskiego, od księżnej marszałkowej miała Lebrun otrzymać 12 000 franków. Całoroczny dochód artystki wahał się pomiędzy 20-30 tysiącami franków, a za 12 portretów namalowanych na zlecenie francuskiej królowej dwór zapłacił jedynie 2300 franków.

Élisabeth Vigée Lebrun była uciekinierką z ogarniętej rewolucją Francji. Podróżowała, zawierała przyjaźnie i malowała na zlecenie dworów Wiednia, Petersburga, Berlina. Portretowała kobiety młode i piękne oraz dzieci. Przeczytać można, że matron starych i brzydkich, podobnie jak koni i brylantów nie malowała. Stylizacje osób były w kostiumach między innymi Sybilli, pasterki, Wenery, mleczarki, Minerwy, Korynny, Irydy. Kobiety na jej portretach pozują: pieszczą gołąbki, grają na harfie, patrzą w niebo, trzymają koszyczek kwiatów. W tle zobaczyć można często pejzaż ze sztafażem. Jedyny ruchomy portret z poloniców to ten z szarfą Pelagii z Potockich Sapieżyny. Nie ma w obrazach głębi psychologicznej, ale za to wszechobecny jest urok i przecudna słodycz. Mniej jest z kolei portretów mężczyzn.

 

W książce oprócz bibliografii, odnaleźć można opisy prezentowanych na dołączonych kartach obrazów. Wśród nich znalazły się portrety między innymi: księżnej marszałkowej Izabelli z Czartoryskich Stanisławowej Lubomirskiej, Anny z Cetnerów Kajetanowej Potockiej, Pelagii z Potockich Franciszkowej Sapieżynie, portrety dzieci: Feliksa i Karoliny Woynów, Marii z Lubomirskich Protowej Potockiej, stolnikówny Teresy Czartoryskiej, króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, jego wnuczki Elżuni Mniszchówny bawiącej się z Kiopkiem, Heleny z Massalskich de Ligne Wincentowej Potockiej, Ludwiki z książąt pruskich Antoniowej Radziwiłłowej. Przytoczone zostały również liczne anegdoty i krążące legendy o osobach portretowanych przez artystkę łącznie z rozwodami i romansami.

To nadzwyczajne uczucie trzymać w ręku książkę wydaną w roku 1928, aczkolwiek warto zaznaczyć, że pierwsze wydanie miało miejsce już w 1927 roku. Momentami śmieszy ówczesny zapis słów i zasady ortografii, ale można się przyzwyczaić. W tekście są liczne francuskie wtrącenia. To książka, która raduje wnętrze i którą czyta się z wielką przyjemnością. Jeżeli ktoś z Was ma ją w swoim domowym księgozbiorze, uważam go za szczęśliwca. Nie jestem obecnie zorientowana jak daleko zmieniły się badania w kwestii portretów Polaków autorstwa Élisabeth Vigée Le Brun i w jakiej mierze owa przedwojenna polska biografia straciła na aktualności. Książka zmusiła mnie jednak do szukania informacji w Internecie oraz dostępnych artykułów z zakresu historii sztuki. Ciekawa również jestem czy wydany został(zostanie) katalog dotyczący wystawy w Nieborowie. Niewątpliwie Élisabeth Vigée Le Brun była świadkiem, ale zarazem twórcą epoki.

Jerzy Mycielski, Stanisław Wasylewski, Portrety polskie Elżbiety Vigée-Lebrun. 1755-1842, 24 rycin w miedziodrukach na osobnych tablicach, Lwów-Poznań 1928. Wydawnictwo Polskie R. Wegner, s. XIX, [1], 287, [3], tabl. ilustr. 24, 21 cm, oryg. okł. brosz. 

* Jerzy Mycielski, herbu Dołęga (1856- 1928) – polski hrabia, historyk, historyk sztuki, profesor UJ, kolekcjoner dzieł sztuki, mecenas sztuk pięknych.

*  Stanisław Wasylewski (1885-1953) – polski dziennikarz, eseista, krytyk literacki, tłumacz, autor opracowań pamiętników i książek.

*Nieborów     http://www.nieborow.art.pl/

Élisabeth VigéeLe Brun, Pelagia z Potockich Sapieżyna, olej, płótno, Zamek Królewski w Warszawie