Tom Reiss, Czarny hrabia.

Czarny hrabia Toma Reiss’a to bardzo dobrze skonstruowana biografia Alexandre’a Dumasa urodzonego w 1762 roku we francuskiej kolonii Saint – Domingue położonej na zachodnim krańcu Hispanioli (dzisiejsze granice Haiti), ojca znanego właściwie wszystkim Alexandre’a Dumasa, późniejszego autora Hrabiego Monte Christo i Trzech muszkieterów. Kto zdecyduje się sięgnąć po książkę, czasu spędzonego na jej czytanie z pewnością nie będzie żałował. Reiss nie dość, że opowiada w znakomity sposób o życiu tytułowego bohatera, to jeszcze powiadamia czytelnika, jakie były drogi poszukiwań dokumentów z nim związanych, kogo poznał i kto jeszcze fascynuje się dokonaniami ciemnoskórego generała. Mimo to, do dziś nie został postawiony pomnik upamiętniający czyny Alexa Dumasa. Jeden był niegdyś w Paryżu, ale zniszczony został przez nazistów i nieprzywrócony. Między innymi zawitamy do współczesnego miasteczka Villers – Cotterêts, w którym mieści się Musée Aleksandre Dumas i w którym urodził się słynny pisarz. 

Ojcem bohatera biografii autorstwa Toma Reiss’a był Aleksandre Antoine Davy de la Pailleterie, szlachcic, ale tak jak pozostali członkowie jego rodziny również utracjusz zaciągający niebotyczne długi. Wolał bawić się niż pracować, toteż nic w tym dziwnego, że pewnego dnia pojawił się na plantacji swojego młodszego brata Charles’a, w koloni słynącej z uprawy trzciny cukrowej Saint – Domingue. Po kolejnej kłótni między braćmi, Antoine ucieka z plantacji, ukrywa się przed rodziną i światem i od tej pory znany jest, jako Antoine de l’Isle. Thomas - Alexandre urodził się ze związku Antoine’a z czarnoskórą niewolnicą Marie Cessette. Miał rodzeństwo, ale to tylko jego ojciec wybrał, uznał za swojego syna (Antoine był markizem, toteż Alexandre został hrabią) i kiedy udowodnił swoje pochodzenie, postanowił sprowadzić do Francji (najpierw nie omieszkał go sprzedać, podobnie jak inne dzieci i jego matkę, aby się tam dostać). Odtąd Aleksandre dzięki ciężkiej sakiewce i akceptacji swojego pochodzenia, poznawał uroki arystokratycznego życia bawidamka i salonowca. Mając egzotyczną urodę cieszył się powodzeniem u kobiet, wyróżniała go ciemna skóra i w dodatku był wysokim, dobrze zbudowanym przystojniakiem. W wolnym czasie między uciechami poznawał sztukę sprawnego posługiwania się białą bronią. Nic jednak nie trwa wiecznie, bowiem gdy ojciec poślubił swoja gospodynię, Alexandre zaciąga się do wojska 2 czerwca 1786 roku do Szóstego Regimentu Dragonów Królowej. Dokumenty podpisuje, jako Alexandre „syn Antoine’a i Cessette Dumasów”. Tak zaczyna się szybka kariera czarnoskórego hrabiego we francuskim wojsku od szeregowego po generała. W między czasie szczęśliwie zakochuje się i poślubia szlachciankę Marie – Louise, córkę właściciela hotelu w Villers – Cotterêts, z którą ma troje dzieci. Silny, zręczny, o władczej postawie, zyskiwał sławę niespodziewanymi dokonaniami i brawurowymi popisami tak jak zdobycie Mont - Cenis. 

Życie Alexandre’a  Dumasa nierozerwalnie związane jest z wydarzeniami historycznymi we Francji. Tom Reiss wyjaśnia wydarzenia rewolucji francuskiej i poszczególne wojny Francji z ościennymi państwami za czasów rewolucji i w okresie panowania Napoleona, który - jak dowodzi autor - znał Alexa i był mu niechętnym. Można nawet odnaleźć charakterystykę ówcześnie stosowanej broni we Francji. Podkreśla jednocześnie drogę wojskową, postawę, jaką reprezentował i miejsce w tym wszystkim Alexandre’a Dumasa. Autor zwraca również uwagę na to, że bohater jego biografii, jako ciemnoskóry często spotykał się w życiu z poniżającym zachowaniem w stosunku do niego. Wiele odmian rasizmu i dyskryminacji zaznaje Alex Dumas pod koniec swego życia. Tom Reiss opisuje, jaki był stosunek Francuzów do niewolnictwa, co przynosił handel niewolnikami (między innymi brat Antoine’a, Charles trudnił się tym zajęciem w pewnym okresie), dlaczego Saint – Domingue była tak dla nich ważna, co mieściło się w czarnym kodeksie i dlaczego kolorowi byli inaczej traktowani na plantacjach, a inaczej w samej Francji. 

Świetnie w to wszystko wpisują się porównania dokonane przez autora książki, dotyczące wydarzeń z życia Alexandre’a Dumasa, a opisane później w pamiętnikach jego syna i ujęte w powieściach przez niego napisanych. Przykładowo kreując postać d’Artagnana w Trzech muszkieterach, syn wykorzystuje doświadczenie ojca – znieważenie młodego Thomasa – Alexandre’a w teatrze Nicoleta. W swoich wspomnieniach pomija jednak aspekt rasy ojca i przemilcza fakt, że napadł na niego kolonialny oficer. Wiele elementów z życia ciemnoskórego Alexa Dumasa można odnaleźć w powieści Hrabia Monte Christo. Reiss dokonuje również porównań zasłyszanych relacji przez syna Dumasa z wersjami oficjalnymi widniejącymi w odnalezionych dokumentach. 

Niewątpliwie Tom Reiss potrafi zaciekawić czytelnika. W książce odnaleźć można liczne fragmenty źródeł, rozbudowane przypisy, indeks nazwisk i mapy historyczne. Muszę przyznać, że biografię Alexandre’a Dumasa czyta się z zapartym tchem. Bohaterowie z książki Toma Reissa są, bowiem prawdziwi, krwiści, kochają, nienawidzą, zdradzają, są patriotami, rewolucjonistami lub też wyuzdani do granic możliwości, zadłużeni po uszy, dbają jedynie o własne interesy. Wydaje się, że postać Aleksandre’a Dumasa w świadomości Francuzów jest ciągle niedoceniana i nadal nie dopuszcza się zbyt często do głosu, to że sławny pisarz, osierocony przez ojca w wieku czterech lat, był w jednej czwartej kolorowy.

 

Tom Reiss, Czarny hrabia, Wydawnictwo Literackie, luty 2014, oryginalny tytuł: The black count, przekład Marek Fedyszak, oprawa twarda, stron 344.

strona autora