Maciej Rydel, Dwór - Polska Tożsamość.

To kolejna książka, którą jestem zachwycona i którą jestem oczarowana. Ciągle do tej książki zaglądam, czytam fragmenty, oglądam ilustracje i nie mogę się oderwać. To niewątpliwie zasługa nie tylko wspaniałego, okazałego wydania, ale przede wszystkim pracy badawczej Macieja Rydla.

Książka obejmuje historię dworów od czasów średniowiecza do początków XXI wieku. Choć W głównej mierze Autor skupia się na okresie rozkwitu ziemiaństwa i dworów w XVIII i XIX wieku. Mowa jest w niej o siedzibach rycerskich, szlacheckich i ziemiańskich. Są one analizowane pod względem architektonicznym, następujących zmian, ale Autor przedstawia również właścicieli tychże majątków oraz opisuje zdarzenia składające się na tło historyczne danej epoki.  Jeżeli będziemy brać pod uwagę terytorium to w pracy mowa jest również o dworach, które obecnie nie leżą w granicach państwa polskiego. Autor zaznacza we wstępie, że książka zawiera subiektywny wybór, w którym kryteriami są: okres budowy dworu, typ architektury, właściciele i ich dokonania, lokalizacja geograficzna, specyficzna historia oraz to, ze dwór przetrwał do dnia dzisiejszego.

 

Nie sposób opowiadać o dworach bez wyjaśnienia samego ich pojęcia. Autor czyni to w sposób jasny i klarowny przedstawiając funkcje dworu, różnice wynikające między terminami dwór a dworek i tożsamościowe atrybuty, które były już ukształtowane w XIX wieku. Wśród nich należy wymienić: obyczajowość, silne związki z Kościołem katolickim, związki z kultura ludową, odzwierciedlenie losów polskiego narodu. Autor prezentuje zarówno dwory, które przetrwały już tylko na fotografiach, takie, w których obecnie mieszczą się muzea, jak i te, które znajdują się w rekach prywatnych. Nie zapomina również o budynkach zapomnianych, przez lata rabowanych z materiałów, zniszczonych oraz tych, które obecnie są w trakcie odbudowy.

W krótkich zarysach Maciej Rydel prezentuje historię danego dworu i jego właścicieli. Przedstawia również plany budowy z podkreśleniem specyfiki danej epoki. Przykładowo czytelnik dowie się, że charakterystyczną cechą dworów obronnych budowanych od XII do polowy XVII wieku było lokowanie na wzniesieniach (tzw. dwory na kopcu), czyli naturalnych lub usypanych wzniesieniach i pagórkach[1].  Albo też zyska informację o tym, że barokowy dwór szlachecki miał plan osiowy i symetryczny, jego środek akcentowały ganki lub ryzality, a naroża alkierze[2]. Na uwagę zasługuje rozdział, w którym  Autor przedstawia życie codzienne w dworze w XIX wieku oraz elementy zabudowy dworskiej. Zwraca przy tym uwagę na zakładane parki dworskie, w których obrębie znajdowały się kaplice. Stara się również z dokładnością odtworzyć wnętrze dworu i powozy. Osobny rozdział poświęcony został dworom znajdującym się na dawnych Kresach. Rydel zwraca również uwagę na dwory budowane w stylu neoklasycznym, neogotyckim, neorenesansowym, neobarokowym, eklektycznym i w kostiumie francuskim oraz podkreśla pojawienie się wykreowanego przez architektów polskich na przełomie XIX i XX wieku stylu dworkowego nawiązującego do tradycyjnych cech i symboli. Typowymi cechami stylu dworkowego były kolumnowy portyk i czterospadowy dach.[3] Autor zajmuje się również współczesną sytuacją dworów w Polsce. Podaje, że według Rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa w 2011 roku istniało w Polsce 2737 dworów. Zadaniem autora niniejszej pracy w Polsce istnieje około 150 dworów, o których można powiedzieć, że kontynuują przedwojenna tradycję[4]/…/.

Na książkę składają się krótkie rozdziały, złożone jeszcze z pomniejszych podrozdziałów, ułożone chronologicznie oraz bardzo bogaty materiał ikonograficzny, składający się z rycin, schematów obrazujących plany budynków i fotografii zarówno starych, jak i tych wykonanych współcześnie. Dodatkowym atutem książki, co powinno ucieszyć zupełnych laików w temacie, jest Leksykon podstawowych pojęć z zakresu architektury dworów i ich otoczenia. Poza tym do wydania dodane zostały: spis muzeów mieszczących się w dworach, spis muzeów biograficznych w dworach (przykładowo Muzeum im. Jana Kochanowskiego w Czarnolesie), lista architektów projektujących dwory od XVI do XX wieku przedstawiona w tabeli, spis wybranej bibliografii oraz oddzielne indeksy osobowy i miejscowości. Te ostatnie w tekście są zaznaczone grubą czcionką. Po każdym rozdziale czytelnik znajdzie również spis wykorzystanych w jego powstaniu źródeł. Są one zresztą szeroko cytowane i poddawane autorskiej analizie.

W książce czytelnik odnajdzie mnóstwo fascynującej historii, bogate wskazówki bibliograficzne, cytowane fragmenty źródeł, wspaniałe i cieszące oko fotografie. Pozycja wydana w cudnej oprawie graficznej, na bardzo dobrym jakości papierze, jak najbardziej zasługuje na uwagę. Prawdziwa albumowa perełka opowiadająca o kawałku historii naszej narodowej tożsamości. Polecam!

 

---

[1] Tamże, s.43.

[2] Tamże, s. 53.

[3] Tamże, s. 183.

[4] Tamże, s. 207.

Maciej Rydel, Dwór - polska tożsamość, wydawnictwo Zysk i S-ka, październik 2012, oprawa twarda z obwolutą, stron 264.

MACIEJ RYDEL (ur. w 1943 r. w rodzinnym dworze w Dołuszycach k. Bochni)
Dokumentalista polskich dworów i historii ziemiaństwa. Właściciel prywatnego zbioru ikonografii polskich dworów (m.in. 14 tys. fotografii). Autor książek Jam dwór polski (1993 i 1997) i Oblicza polskiego dworu (2003 i 2004, współautor S. Markowski), artykułów publikowanych w miesięczniku „Spotkania z Zabytkami”, dzienniku „Rzeczpospolita” oraz odczytów na temat dworów i ziemiaństwa. Przygotował 20 wystaw fotograficznych zorganizowanych w Gdańsku, Krakowie, Warszawie, Łańcucie, Białymstoku, Siedlcach, w Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy oraz w Brukseli (dwukrotnie). Jego fotografie i akwarele są w zbiorach kolekcjonerów w Polsce i za granicą. Kronikarz rodu Rydlów. Organizator zjazdu rodu w 2000 roku w Krakowie-Bronowicach z okazji 100-lecia najsłynniejszego polskiego wesela. Wiceprezes Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego,
Gdańskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego oraz Gdańskiego Oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki.
Doktor ekonomii, emerytowany nauczyciel akademicki, kierownik specjalności marketing na Wydziale Ekonomicznym Uniwersytetu Gdańskiego w latach 1994–2008. Założyciel Gdańskiej Fundacji Kształcenia Menedżerów i jej wieloletni dyrektor programowy. Autor książek, artykułów i referatów konferencyjnych na temat zarządzania marketingowego.

STRONA AUTORA