Anna Sucheni-Grabowska, Zygmunt August Król polski i wielki książę litewski 1520-1562.

Bardzo dobra – moim zdaniem - książka, która przybliża czytelnikowi życie polityczne i prywatne ostatniego króla z dynastii Jagiellonów. Trzeba jednak zaznaczyć, że Autorka, jako datę kończącą książkę wybrała sejm w Piotrkowie i rok 1562, na którym Zygmunt August poparł postulaty ruchu egzekucyjnego. Był to, bowiem rok przełomowy, który otworzył wraz z decyzją króla nowy rozdział w historii narodów zamieszkujących monarchię jagiellońską.

Autorka skupia swoją uwagę na dwóch aspektach życia Zygmunta Augusta – publicznym i osobistym. Anna Sucheni – Grabowska przedstawia dzieciństwo i młodość przyszłego króla i wielkiego księcia litewskiego, jego wychowanie, losy trzech małżeństw, panowanie za życia ojca w Wielkim Księstwie Litewskim oraz już samodzielne rządy w latach 1548- 1562. Ponad to na tle konfliktu Zygmunta Augusta z egzekucjonalistami, Autorka ukazuje kształt państwa oraz kulturę polityczną, postawy religijne i etos obyczajowy społeczności szlacheckiej. Stara się również spojrzeć na te aspekty porównawczo w odniesieniu do Litwy. Czytelnik poznaje również stosunek szlachty do króla, jego batalię o legalizację niepoprawnego małżeństwa z Barbarą Radziwiłłówną, debaty sejmowe, ugrupowania przeciwników i zwolenników króla. Rysuje również mariaże polityczne sióstr Zygmunta oraz plany podbojów sąsiednich rejonów.

Z drugiej strony wskazuje na silne związki Zygmunta Augusta z matką – królową Boną w pierwszym okresie jego życia oraz usamodzielnienie się władcy i ukształtowanie się jego osobowości, a także późniejsze konflikty z rodzicielką. Autorka pokazuje zmiany mentalności władcy i dojrzewanie do zawarcia kompromisu ze szlachtą. Czytelnik poznaje rozterki osobiste króla, jego dramaty, ale również i chwile szczęścia. Autorka przedstawia również realia epoki i dworskiego życia.

W książce zastosowany jest układ chronologiczny. W pozycji wykorzystana została baza źródłowa w szerokim zakresie, a Autorka niejednokrotnie cytuje ich fragmenty. Ten zabieg bardzo mi się podobał.  Jest tabela zestawiająca sejmy Zygmunta Augusta, wykaz skrótów, indeks osób, obszerna bibliografia dotycząca jednak jedynie źródeł, są przypisy i tłumaczenia obcojęzycznych źródeł. W nich również odnaleźć można odwołania do innych prac badawczych. Nie ma jednak żadnych map czy ilustracji, co niestety czyni książkę mało urozmaiconą. Niewątpliwie jest to jednak praca naukowa, adresowana zarówno do historyków jak i do osób zainteresowanych historią. Książka napisana jest przystępnym językiem i mimo wielkich gabarytów czyta się szybko, bowiem jest to lektura wciągająca.

Anna Sucheni-Grabowska, Zygmunt August Król polski i wielki książę litewski 1520-1562, wydawnictwo Universitas, wydanie 2010, seria: Władcy Polscy, okładka miękka ze skrzydełkami, stron 574.

Anna Katarzyna Sucheni-Grabowska (ur. 12 sierpnia 1920 w Gidlach, zm. 30 lipca 2012 w Warszawie) – polska historyk, profesor doktor habilitowany nauk humanistycznych (specjalność historia Polski wczesnonowożytnej, szczególnie XVI w.), członek Towarzystwa im. Stanisława ze Skarbimierza. Autorka licznych książek i publikacji o tematyce historycznej. W latach 80. działaczka opozycji demokratycznej.