Grażyna Bastek, Warsztaty weneckie w drugiej połowie XV i w XVI wieku. Bellini, Giorgione, Tycjan, Tintoretto.

Warsztaty weneckie w drugiej połowie XV wieku i w XVI wieku. Bellini, Giorgione, Tycjan, Tintoretto autorstwa historyka sztuki i kustosza malarstwa włoskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie Grażyny Bastek ukazały się w roku 2011 nakładem Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego. Jak sama Autorka przyznaje w przedmowie, podjęte przez nią zadanie opracowania zagadnienia łączącego wyniki badań z zakresu historii sztuki, konserwacji, technologii malarskich jest ryzykownym i trudnym przedsięwzięciem. Praca powstała na bazie doświadczeń zdobytych przez Autorkę podczas wieloletniej praktyki muzealnej, współpracy z konserwatorami i badaczami technik malarskich.

W zakresie czasowym książka obejmuje drugą połowę XV wieku oraz wiek XVI, czyli okres największych zmian stylistycznych i technologicznych w malarstwie europejskim oraz dotyczy analizy procedur warsztatowych dzieł malarskich Belliniego, Giorgiona, Tycjana, Tintoretta.  Praca ma na celu odtworzenie powstawania obrazów dawnych mistrzów w ich pierwotnej postaci, jeszcze bez ingerencji czynników zmieniających ich wygląd, takich jak zniszczenia, procesy starzenia się materiałów malarskich, zmiany dokonane podczas restauracji i decyzje współczesnych konserwatorów.

Treść została podzielona na trzy części. Pierwsza część zatytułowana Struktura obrazu poświęcona jest omówieniu budowy malowideł dawnych mistrzów z XV i XVI wieku i stosowanych przez nich materiałów. Czytelnik znajdzie tu informacje dotyczące podobrazia, gruntowania desek i płócien,  nakładania złotych powierzchni, podrysowania, imprimitury, spoiwa malarskiego i dowie się o związkach między malarstwem włoskim a niderlandzkim.  Pozna również jak wyrabiano wówczas farby, przygotowywano palety i jaka była kolejność malowania. Część pierwsza książki stanowi niejako podstawę wiedzy potrzebnej do zrozumienia kolejnych partii pracy, która głębiej wnika we współzależności stylu i technologii malarstwa weneckiego.

Problem rysunku i koloru w malarstwie weneckim został ukazany w drugiej części  zatytułowanej Disegno i colorito w Wenecji. W tej partii materiału dowiedzieć się można, jak wielką rolę odgrywała wówczas nauka rysunku. Autorka dokonuje analizy rysunku Belliniego, którego podrysowania w obrazach zmieniają się w czasie; Giorgiona, który jedynie sporadycznie stosował kartony, a potem ograniczał się jedynie do szablonów określonych partii kompozycji; Tycjana, który według Vasariego nie umiał rysować, a którego rysunki na papierze zachowały się w małej liczbie; Tintoretta, którego zachowane rysunki mają charakter „roboczy”.

Grażyna Bastek przedstawia również problem sporu dotyczącego disegno i colorito, który toczył się przez cały wiek XVI oraz prezentuje florencką koncepcję obrazu w praktyce warsztatowej i fenomen weneckiego koloru i stosowania różnorodnych pigmentów, barwników i wypełniaczy. Przykładowo używano pigmentów ze zmielonego szkła, spośród których najpopularniejsze były: żółcień cynowo – ołowiana i błękitna smalta, a do farb dodawano krzemionkę i sproszkowane szkło. Inną ciekawostką jest używanie przez Wenecjan od czasów Belliniego po czasy Veronesa pigmentów o nazwach: żółty aurypigment i pomarańczowy realgar. Grażyna Bastek skrupulatnie  wymienia skład i rodzaje pigmentów i barwników. Można w dodatku poznać szerokie gamy kolorów i odcieni i dowiedzieć się z czego otrzymywano dane barwniki oraz tego, że dla nadania gęstości farbie dodawano wypełniacze: pokruszony  marmur, trawertyn, pokruszone szkło, krzemionkę, gips czy kredę.

W części trzeciej analizie zostały poddane Warsztaty mistrzów weneckich od Belliniego do Tintoretta. Mowa tu również o Gorgione i Tycjanie. Czytelnik przyswoić może podstawowe wiadomości z życia artystów i przebiegu ich twórczości. Grażyna Bastek zwraca uwagę na mechanizmy powstawania replik w warsztatach, relacjach malarza z uczniami i asystentami, techniki malarskie. Niejednokrotnie podpiera się przy tym najnowszymi wynikami badań fizykochemicznych. Wymienia  głównych uczniów i naśladowców oraz powstałe dzieła. Zwraca uwagę na wpływ na weneckich malarzy Leonarda da Vinci i Dürera i przedstawia interpretacje obrazów biorąc pod uwagę badania technologiczne.

W pracy odnaleźć można rozwinięte przypisy oraz bogatą bibliografię. Ponad to dołączone zostały wkładki z ilustracjami dzieł i procesów technologicznych wykonywanych w pracy konserwatorskiej, do których to spis został zamieszczony na końcu omawianej pozycji. Książka została opublikowana w twardej oprawie , na dobrym jakości papierze, a kartki jej są zszywane. Jedynym mankamentem jest wysoka cena. Autorka wielokrotnie opiera się na źródłach z epoki dotyczących sztuki takich jak dzieła Vasariego czy Marco Boschiniego. Podkreśla również na odmienność malarstwa szkoły weneckiej popartej badaniami technologicznymi. Wnikliwie śledzi proces powstawania obrazów i ukazuje wyjątkowość weneckiego koloru. Przedstawia wiele zagadnień z teorii sztuki oraz pokazuje nowy sposób uprawiania historii sztuki wykorzystujący wyniki badań konserwatorskich i technologicznych zestawiany i porównywany z dawnym piśmiennictwem o sztuce.

Książka może stanowić podręcznik dla studentów historii sztuki, ale również być interesującą lekturą dla wielbicieli tego kierunku i tych co chcą poznać tajemnice warsztatowe weneckich mistrzów. Moim zdaniem godna polecenia i uwagi.

Grażyna Bastek, Warsztaty weneckie w drugiej połowie XV i w XVI wieku. Bellini, Giorgione, Tycjan, Tintoretto, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, sierpień 2011, oprawa twarda, stron 328.

Grażyna Bastek – historyk sztuki, kustosz malarstwa włoskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie. Specjalizuje się w historii technik malarskich dawnych mistrzów. W Instytucie Historii Sztuki UW prowadzi wykłady i seminaria poświęcone funkcjonowaniu warsztatów artystycznych, dziejom nowożytnego malarstwa europejskiego oraz problemom technologii i konserwacji.  Zajmuje się popularyzacją historii sztuki, jej eseje o malarstwie ukazują się w miesięczniku Art and Business oraz dwutygodniku.com, a w II programie Polskiego Radia współtworzy audycję Jest taki obraz.

Recenzja pierwotnie ukazała się na portalu

Odsyłam również do audycji radiowej z udziałem dr Grażyny Bastek i prof. Marii Poprzęckiej jaka miała miejsce w listopadzie 2011 roku  na falach Dwójki.